De toon is zalvend, de ogen stralend, de glimlach zweemt voortdurend om haar mond. Klara Adalena zwijgt even, en vervolgt dan: ‘Ik heb jarenlang bij mezelf gedacht: ik voel me niet uitgedaagd. Een cliënte van mij beschreef het op haar manier. Zij zei: “Het is almaar laag water in mijn leven.” En een andere vrouw vertelde me: “Ik ben nu vijftig, en ik weet nog steeds niet wat ik wil.” Clarissa Pinkola Estés had veel van dit soort vrouwen in haar praktijk. En we kennen het allemaal wel: het gaat niet echt slecht, maar het gaat ook niet echt goed. Estés was daar zeer mee begaan…’
Tientallen vrouwen, bijna allemaal met het dikke boek op schoot, en één man luisteren aandachtig. Het is een doordeweekse avond in de Amsterdamse boekhandel Scheltema, waar wij bijeen zijn om te praten over De ontembare vrouw, de wereldwijde bestseller van de Mexicaans-Amerikaanse klinisch psychologe, doctor in de multiculturele studies, praktizerend psychoanalytica, wolvenkenner en cantadora (verhalenvertelster) Clarissa Pinkola Estés. We kunnen vanavond kennis nemen van haar gedachtengoed bij monde van een van haar Nederlandse discipelen met de mystieke naam Klara Adalena.
‘Estés’, vertelt zij, ‘ging op zoek naar verhalen waarin de sleutel zit verstopt. In onze eigen sprookjes vind je die niet. Maar in de verhalen die zij verzamelde uit andere culturen gaat het telkens weer om de vraag: hoe kom je dichter bij de ontembare, vurige vrouw in jezelf? Ik zou jullie willen uitnodigen om nu vijf minuten met elkaar te praten over wat vuur voor jouzelf betekent.’
Onwennig kijk ik naar mijn buurvrouw; zij staart naar het blocnote op mijn schoot. ‘Jij schrijft nu wel een objectief verhaal, maar dit heeft natuurlijk ook betrekking op jou’, zegt ze dwingend. Eenentwintig jaar is ze, leuk en stralend. Ze studeert rechten en is in de ban van De ontembare vrouw. ‘Iedere vrouw herkent haar problemen in dit boek’, verzekert ze, ‘en Estés geeft gereedschappen om daaraan te werken. Je durft als je dit gelezen hebt minder conventioneel te zijn, de verbinding met je instinct weer te herstellen.’ Wat ik me daarbij moet voorstellen? ‘Dat je niet meer bang bent om midden op straat in je eentje te schaterlachen.’
We worden onderbroken door Klara Adalena, die ‘de aandacht graag weer bundelen’ wil. ‘Het gaat erom dat je bij de bron van het vuur, el duende, weet te komen. Nederland is een beetje een koud land, ieder op zichzelf, weinig vuur. We moeten weer op zoek naar el duende. Is er iemand die daarover iets met ons wil delen?’ Een vrouw die acht rijen voor ons zit, lijkt te aarzelen. ‘Kom op’, fluistert mijn buurvrouw voor zich uit, ‘je kán het.’ De vrouw loopt naar de microfoon en zegt: ‘Als ik niet bij mijn vuur kan, is dat uit angst, weet ik nu.’ De zaal knikt, iemand klapt, Klara Adalena glimlacht. ‘Dank je wel’, zegt ze, ‘dat is een mooie aanvulling.’
WOMEN WHO RUN with the Wolves: Myths and Stories of the Wild Woman Archetype is de oorspronkelijke titel van het boek van dr. Estés. Zij maakte uitvoerig studie van wolven - ook van andere dieren, zoals de zielevogels (vlinders) - en signaleert ‘een sterke verwantschap tussen de wolf en de vrouw’. Die zijn allebei van nature ‘loyaal, onderzoekend, intuïtief en relatiegericht’. Maar ook ‘robuust, inventief en zwervend’. Ze worden bovendien allebei achtervolgd, gekweld en valselijk beschuldigd. Zij zijn bedreigde diersoorten. Neem vrouwen. Die worden in deze tijd gedwongen om alles voor iedereen te zijn. Daardoor verliezen ze voeling met hun eigen diepste natuur. Met hun oervrouw.
De wolfsvrouw is het archetype van een ontembare vrouw. Naar haar, La Loba, is het boek dan ook vernoemd. La Loba speelt de hoofdrol in een van de sprookjes in het boek. Als oude kluizenaarster verzamelt ze botten van wolven, waaruit ze vervolgens krachtige vrouwen laat groeien.
In elke vrouw schuilt goddank nog altijd een Ontembare Vrouw. Zij is de instinctieve natuur van vrouwen, maar haar ‘diepe, levensversterkende boodschappen’ zijn verstikt onder een dikke deken van civilisatie. De moderne beschaving heeft de vrouw gemuilkorfd en van haar oer-aard beroofd. Getemd, als het ware. Maar Estés vertelt ons de verhalen waarmee wij Haar kunnen terugvinden. ‘En op een dag staat ze voor je deur, een spoor van zeewier achter zich… met druipende groene haren en wilde ogen, en ze zegt: ik ben jou.’
Russische, Oosterse en Afrikaanse verhalen, mythen en sagen, maar ook stokoude sprookjes als Blauwbaard en Het Lelijke Eendje, stuk voor stuk met vrouwen in de hoofdrol, worden in het boek naverteld en uitvoerig geanalyseerd. Want die verhalen kunnen ons inzicht geven. Estés leest ze als ‘drama van de ziel’. Het zijn medicijnen met archetypische energie waaruit wij, dolende vrouwen, kunnen putten om onze instinctieve levenskracht en nog zoveel meer, te herwinnen: ‘Wanneer vrouwen hun betrekking met de wilde natuur bevestigen, worden ze gezegend met een blijvende en innerlijke waker, een weter, een ziener, een orakel, een bezielende, intuïtieve kracht, een maker, een schepper, een uitvinder, een een luisteraar, die leidt, suggereert, en aanzet tot een krachtig leven in de interne en externe wereld.’
VANAVOND LEEST Klara Adalena het verhaal van de zeehondenvrouw voor, een soort meermin die hevig door een man wordt begeerd en meegenomen naar zijn huis op het land. Als onderpand pakt hij haar prachtig glanzende zeehondenhuid af, maar zij ziet uiteindelijk kans met huid en al te vluchten.
Dan volgt de uitleg: de man verbeeldt het ego, gericht op handhaven, vis binnenhalen, territorium afbakenen. De vrouwelijke kant wil stromen, stralen - gewoon: er zijn. Hij behoort tot het land, de wereld van presteren, het zakenleven. Zij is het water en moet kiezen: wil ik daar leven, of wil ik in de zee blijven? ‘Vrouwen die het land op zijn gegaan en daarbij hun huid zijn kwijtgeraakt, zeggen me: dat nooit meer’, vertelt Adalena bewogen. ‘Ze drogen uit. Ik heb het zelf ook meegemaakt in mijn werk aan de universiteit. Het gevoel: ik verschrompel. Je moet leren wanneer het moment is gekomen om heen en weer te gaan tussen het land en het water. Deze verhalen geven daarvan positieve voorbeelden.’
‘Maar het zou meer in balans moeten zijn!’ Een van de toehoorsters is opgesprongen en onderbreekt Adalena hartstochtelijk. Ze heeft tranen in haar ogen en roept: ‘Vrouwen moeten niet altijd het land op gaan, laat mannen ook eens het water in gaan. Laten we eindelijk onszelf worden!’ Ze huilt nu met gierende uithalen. Andere vrouwen staan ook op, spreken troostende woorden. Leggen uit hoe je heel goed af en toe kunt zeggen: ‘Even van de aarde af, ik heb nu weer een heleboel water nodig.’ Iedereen praat nu met elkaar, vol inleving, vol liefde.
Iemand heeft nog een boekentip: Godinnen in elke vrouw. Ook een must om te lezen op onze aardse zoektocht. Mijn buurvrouw noteert het snel in haar universiteitsagenda. En deelt dan met ons haar eigen ervaringen met De ontembare vrouw. Hoe ze tijdens het lezen telkens even moet bijkomen, omdat het zo ontzettend herkenbaar is. ‘Dan heb ik iets gelezen en dan denk ik: Ja, zo is het, hoe kan ze dat nou weten?’
De huilende vrouw knikt hoopvol. Vertelt dan dat ze net met een cursus sterrenkunde is begonnen, maar opeens inziet dat dat weer zo rationeel is. ‘Híer moet ik zijn’, weet ze nu.
Ik sta ook op, ik heb een vraag. ‘Zijn mannen ook hun vuur kwijt?’ Verschillende vrouwen draaien zich geërgerd om. Adalena zucht. ‘Ik ga daar liever niet op in’, zegt ze. ‘Estés heeft dit boek voor vrouwen geschreven en ik vind dat goed. Het is heel puur, heel krachtig.’
Een mollige vrouw met rode krullen en een harde stem neemt voor de derde maal het woord en krijgt luid applaus wanneer ze zegt: ‘Dit boek beheerst mijn leven al tweeënhalf jaar. Het is de bijbel voor vrouwen. Het boek waarmee we de 21ste eeuw in kunnen.’
Wel twee jaar, meldt de uitgever trots, stond deze in 1992 verschenen pil van vijfhonderd pagina’s op de bestsellerlijst van de New York Times. Ook in Nederland drong het de boeken-top-tien binnen. Meer dan 16.000 exemplaren werden er hier te lande al van verkocht.
De ontembare vrouw is niet een boek dat je zomaar leest - je bent ermee bezig. Je werkt ermee. En dat schijnen vooral hoger opgeleide vrouwen te doen die de dertig zijn gepasseerd en die op een ‘keerpunt’ in hun leven staan. Ze bestuderen het alleen, met een potloodje op het nachtkastje naast het boek, of samen, in groepsverband. Ze kunnen naar lezingen, workshops en praatgroepen over deze bijbel. In Utrecht hebben vrouwen op de stoep van vrouwenboekhandel Savannah Bay staan huilen omdat een lezing van Klara Adalena was uitverkocht. Waarop een tweede werd georganiseerd waarbij het ook storm liep.
De schrijfster zelf komt nooit in de publiciteit; er staat slechts een vage foto van haar op de achterflap van haar monumentale werk. De oude wijze wolvin heeft, als bedreigde diersoort, reden voorzichtig te zijn, weten ingewijden.
IN HET NOORDEN des lands bevindt zich Loba Consultancy, opgericht door twee andragoges, drs. Eva Roelofsen en drs. Inge Kamerbeek. Zij geven onder meer een Blauwbaard-workshop; ze coachen ‘individuen, groepen en organisaties in hun bewustwording van eigen kwaliteiten, krachten en identiteit’, en organiseren elke maand maancirkels waarbij wordt gewerkt met de Keltische maankalender. Die kalender koppelt aan elke volle maan een thema, een persoonlijke ontwikkelingsstap in ons groeiproces. Het laatste thema was ‘kiemkracht’, waarbij is gesproken over selectie. Want je kunt wel van alles willen, maar je moet toch kiezen.
‘Het boek geeft ons veel inspiratie’, zegt Inge Kamerbeek. ‘Door op de botten te zingen zorgt de wolfsvrouw in het boek dat er weer vlees op groeit. De botten, de kernen weer tot leven wekken, daar gaat het ons ook om. Want wanneer je je kwaliteiten hebt hervonden, zullen die ook iets moeten aanzetten.’
Klara Adalena werkt ook al een paar jaar met het boek. Ze is 39 en gepromoveerd in de natuurkunde. Maar de wetenschap had geen antwoord op de onderzoeksvragen die zij zichzelf stelde. Haar tarotkaarten kwamen dichter in de buurt, en stukje bij beetje ruilde zij haar natuurkundige kennis in voor steeds diepere innerlijke vragen over Vrouw, Aarde en Leven. Nu begeleidt ze vrouwen bij ‘transformatieprocessen’, vertelt ze. In speciale Wild Woman Circles en in workshops, trainingen en consulten helpt ze haar cliëntes hun eigen, innerlijke Wilde Vrouw in de ogen te zien. Uit haar folder: ‘Individueel proceswerk wordt ingebed in: beeldend werken met mythen en verhalen, lijfwerk - soms heel zacht, soms heel vurig - en chants en sharings in de kring.’
Intuïtief Dialoog heet haar eenvrouwsbedrijfje. ‘Dat is een mooie omschrijving voor wat ik doe’, zegt Adalena. ‘Contact tussen mensen, met intuïtie centraal, maar ook het innerlijke gesprek: tussen je bewuste en je onbewuste, je land en je zee.’
Nee, de groepsbijeenkomsten mag ik niet bijwonen, die zijn te persoonlijk, gaan veel te diep. Maar we spreken af dat ik een consult bij haar kom doen en daarover mag schrijven. Okee, zeg ik, ik zal me wapenen. ‘Nee, doe dat nou niet’, zegt ze geduldig glimlachend, ‘dan wordt het niks. Je moet je ontwapenen.’
EEN WEEK LATER bel ik aan bij een rijtjeshuis in de Utrechtse binnenstad. Mijn tijdelijke therapeute gaat me voor naar een achterkamertje, maar eerst moet ik mijn schoenen uitdoen. Dan mag ik plaatsnemen op een kussentje op de vloer, tegenover haar. De ruimte is leeg, sereen, met hier en daar een klein altaartje van stenen en kristallen. Overal branden kaarsen. In een hoek ligt een bosje takken.
Nu moet ik vertellen. Over mezelf, over wat me bezighoudt. ‘Ik ben eigenlijk wel gelukkig’, mompel ik schuldbewust. Maar dat geeft niet, als ik maar een vraag heb. Maar die heb ik ook niet echt. Dus stelt zij vragen, over werk, over liefde. En constateert dat ik me overal zo in stort, in mijn leven. ‘Ik merk dat ik moeilijk contact krijg met je’, zegt ze bedachtzaam.
Misschien dat het verhaal over Skelettenvrouw ons verder helpt. Ze pakt het boek erbij en vertelt. Over de visser die zo graag een grote vis wil vangen. In plaats daarvan vist hij een akelig skelet op dat hem achtervolgt tot in zijn hut. Maar door zijn moed en door haar liefde voor hem komt het toch tot een mooie relatie en groeit er weer vlees op haar botten. Daar doet mijn levensverhaal haar aan denken. Want ik begin heftig, maar dan volgt wel volharding.
Klara Adalena kijkt op haar horloge. Mijn uur is om. ‘Ik vind het heel leuk dat jij het avontuur ben aangegaan’, zegt ze. Ze schenkt kruidenthee. Nu mag ik vragen stellen. Ik ben benieuwd of zij met die naam geboren is. ‘Dit is mijn naam’, zegt ze geheimzinning maar beslist. Haar blik staat op: tot hier en niet verder. Wel vertelt ze over de bijnaam die ze eens uitkoos, tijdens een workshop over de Innerlijke Medicijnvrouw. Zingende Ree, noemde ze zichzelf. Omdat ze zachtheid en aandacht zo belangrijk vindt.
Ik vraag haar of wij die zo zoekende zijn niet beter voor Amnesty International kunnen gaan werken in plaats van in onszelf te wroeten? ‘Zoals Estés ook zegt: het is niet of-of, het is en-en. Zelf heb ik erg de behoefte om ook de beweging naar binnen te maken. En ik vind verhalen een heel goede manier om het leven weer levend te maken. Verhalen zijn dynamisch, ze stoppen niet. In het boek staan er twintig, en ik merk dat ik daar in mijn praktijk altijd genoeg aan heb. Vrouwen komen echt stralend uit zo'n workshop. Het geeft heel veel energie, je voelt je creativiteit weer stromen.’
Ze raakt de takjes die naast haar op de grond liggen even aan. Het zijn er 24, ieder van een andere boom, ieder met een ander Scandinavisch teken erin gekerfd. Ze zijn voor haar als een goede vriend.
Honderdvijftig gulden moet ik betalen voor het consult. Net als al die vrouwen met wie het niet echt slecht, maar ook niet echt goed gaat. Hun naam is Legio, want zij zijn met velen. Samen zijn zij een grote, rijke bron die nimmer opdroogt. Samen zijn zij een markt om je vingers bij af te likken.