Als de democratie luister moet worden bijgezet, wie nodig je dan wel en niet uit voor de bijeenkomst? De Verenigde Staten onder leiding van Joe Biden maakten een duidelijk statement. Bij de mondiale democratietop op 29, 30 en 31 maart, met Nederland als medeorganisator, zijn Turkije en Hongarije niet welkom. Biden heeft de mondiale strijd tussen autocratie en democratie tot grote inzet van zijn presidentschap gemaakt. In de ogen van Washington zijn Hongarije en Turkije, beide geleid door een zogeheten ‘strongman’ die de electorale democratie heeft misvormd, landen die afbreuk doen aan de democratische wereldorde.
Moreel gezien hebben de VS gelijk, maar ingewikkeld is het wel. Terwijl Biden niet met Viktor Orbán en Recep Tayyip Erdogan erbij wil praten over democratie, zijn deze leiders wel via de Navo met elkaar verbonden. En die samenwerking is sinds de Russische aanval op Oekraïne juist noodzakelijk, zo benadrukte een woordvoerder van het Witte Huis. Het dwarsbomen van het Navo-lidmaatschap van eerst Finland en Zweden en inmiddels alleen die tweede lijkt een reden waarom Hongarije en Turkije geweerd worden. De VS laten een kans lopen. Juist aan tafel bij een mondiale bijeenkomst kan er op Orbán en Erdogan worden ingepraat.
Democratie versus autocratie klinkt heroïsch. De Russische agressie en China’s geopolitieke ambities onderstrepen hoezeer autoritaire leiders de wereld naar hun hand proberen te zetten. In Israël leidt Netanyahu’s greep op de macht tot een massale tegenbeweging. Maar Amerika is erfelijk belast. ‘Dat honderdduizenden militairen een ander land binnenvallen, is sinds de Tweede Wereldoorlog niet gebeurd’, zei Biden vorige maand in Polen. Twintig jaar geleden leidden de VS een internationale troepenmacht van 160.000 zielen die Irak binnenviel.
Ook toen meende Amerika dat het de wereld moest veiligstellen voor democratie. Hoezeer die missie faalde wordt duidelijk in het stuk van Judith Neurink die jarenlang in Irak woonde. Nog los van de valse voorwendselen waarmee Amerika de oorlog startte, pakte de uitvoering averechts uit. Vele Irakezen vinden inmiddels dat het land een nieuwe sterke leider nodig heeft die chaos en corruptie aanpakt.
Deze geschiedenis maakt ook duidelijk waarom de VS in het grootste deel van de wereld weinig geloofwaardigheid genieten als voorvechter van democratie. Wie uitzoomt ziet een wereldkaart waarin een minderheid van de landen ervan overtuigd is dat de VS en Europa er goed aan doen om Oekraïne militair te steunen. The Economist becijferde dat 58 procent van de wereldbevolking woont in landen die ondanks Poetins oorlogsdaden neutraal of welwillend tegenover Rusland staan. Grote delen van hen zien in de oorlog in Oekraïne niet de strijd tussen goed en kwaad die Biden voor ogen heeft, maar een conflict tussen twee grootmachten met imperiale ambities.
Op dat wereldbeeld valt wat af te dingen. Poetin is een vernietigingsoorlog begonnen met de Oekraïense bevolking en cultuur als doelwit. Hoezeer de VS twintig jaar geleden ook op een dwaalspoor zaten, volkeren- en cultuurmoord was nooit een doel. De realist zal misschien zeggen dat intenties er niet toe doen, maar de VS en Rusland gelijkstellen met Irak en Oekraïne als verbindingstekens blijft een vorm van valse equivalentie. Rusland probeert een democratie te verwoesten, de VS proberen te voorkomen dat dit gebeurt.
En als de principiële redenen niet voldoende zijn, is er voor Europa een pragmatische reden om op dit moment zijn lot aan dat van de VS te verbinden en mee te doen aan bijeenkomsten waarbij het geloof in democratie wordt beleden. De VS helpen voorkomen dat op Europees grondgebied landen onder de voet worden gelopen door Rusland. Dat Amerika deze missie niet combineert met meer zelfinzicht met betrekking tot het verleden is pijnlijk. Daden uit het verleden kunnen bovendien niet worden goedgemaakt. Wel is elke dag een gelegenheid om betere beslissingen te nemen dan daarvoor. Het willen beschermen van een soeverein land tegen de agressie van een autocratie is er daar een van.
