Nazmiye Oral kan zichzelf met recht een vrijgevochten vrouw noemen. Ze groeide een aantal jaren op bij haar grootouders in Turkije, later bij haar ouders in de Turkse gemeenschap in Hengelo. Haar opa en oma woonden nog in het Turkije van Atatürk, ze moest van haar neefjes opstaan als het volkslied klonk, anders werd dat doorverteld. Het was ‘het feodale Turkije’, waar ‘de stilste vrouw de mooiste vrouw is’. Haar ouders wilden haar uithuwelijken – wat begon als een balletje dat werd opgeworpen, ‘zou het niet leuk zijn als jij met die en die zou trouwen?’, werd binnen no-time bloedserieus door haar familie gearrangeerd. Toen ze uit huis wilde om te studeren, dreigden haar ouders zelfmoord te plegen.
Kortom, als ze had gedaan wat haar omgeving had gewild was ze nooit schrijfster geworden, nooit theatermaker, nooit Zomergast. Ze vertelde er frank en vrij over, zonder enige zichtbare wrok tegenover het Turkse leven. ‘Ik wil het onderzoeken’, zei ze, ‘niet vogelvrij verklaren.’
Wat dat betreft paste mooi het fragment uit Messiah, de Netflix-serie over een jongeman die op verschillende plekken in de wereld opduikt en als Gods wedergekeerde zoon het volk toespreekt. Bij het Lincolnmonument in Washington D.C. loopt hij over water, terwijl miljoenen mensen toekijken. Maar, weet de FBI-agente die hem onderzoekt, hij groeide op in een familie van circusartiesten en goochelaars. Wat is echt en wat is bedrog? Overigens is de serie gecanceld, na slechts één seizoen, waarbij de vraag openbleef of deze Messias nu was wie hij zei dat hij was. Het is een kwestie van geloof bij de kijker. In het fragment van Oral spreekt de Messias op de Tempelberg in Jeruzalem de menigte toe. ‘De geschiedenis is ten einde’, zegt hij. Wie zijn ziel durft te laten wegen, zal verlost worden.
Voor Oral refereerde dat aan haar lievelingszin: ‘De waarheid zal je bevrijden.’ Wie zijn eigen geschiedenis durft te wegen en er eerlijk over is kan zijn verleden van zich afschudden. En dan ben je vrij en ontstaat er compassie, voor jezelf en anderen.
Die compassie voor anderen was de grote smaakmaker. Als theatermaker van Wijksafari’s logeerde ze bij PVV-stemmers, bij mensen die radicaal anders dachten dan zij. Telkens, na een week of twee logeren, ontstond er een gevoel voor elkaar. Ze vertelt hoe ze het luisterboek van de PVV’ster bij wie ze logeerde ’s nachts kon horen; ze was in slaap gevallen met het boek aan. Die intimiteit veranderde dingen. ‘Als je eenmaal iemand ziet, kun je iemand nooit meer niet zien.’
Ze toonde een fragment uit Danny zoekt problemen, waarin verslaggever Danny Ghosen de Utrechtse wijk Ondiep bezoekt en mensen aan het woord laat die woedend zijn over de komst van een azc. ‘De fik erin!’ zegt er een. Juist voor die man nam Oral het op. Na een wijksafari in Ondiep had ze contact met hem gehouden. Hij was een lieve man, juist altijd bereid anderen te helpen. Zijn frustratie ging niet om de asielzoeker, maar om het feit dat hij er niets aan kon veranderen, niet gehoord werd. De maatschappij verandert, zei ze, ‘en daar moet je om kunnen rouwen; je moet accepteren dat verandering afscheid nemen is, en dat dat pijn kan doen’.
Het was kortom, een avond over compassie, empathie, De Ander Leren Kennen. Een avondje ‘mensen’, zoals Oral dat noemde; het werkwoordvorm van mens, want je in de mens verdiepen is een activiteit, een vak bijna. Mooi was de opmerking: ‘Literatuur, kunst – het zijn tools. Het is vlees en bloed, het is ons.’
Het was daarmee niet een aflevering waar iets scherp op het spel stond, zoals dat in de eerdere afleveringen met Typhoon en Weski wel het geval was. Misschien omdat die afleveringen meer rond een maatschappelijk thema georganiseerd waren. Oral had weliswaar een maatschappelijk thema, maar dat was nu juist het thema waar haar leven mee samenvalt en waar ze al jaren over schrijft en voorstellingen over maakt. Uiteindelijk was het getraind autobiografisch, en had presentatrice Janine Abbring weinig om frictie of spanning mee te creëren.
Een fragment uit de horrorfilm The Entity, over een moeder die door een onzichtbare kracht wordt aangevallen, koppelde ze aan een herinnering aan toen ze uitgehuwelijkt dreigde te worden en niet wist hoe ze dat moest voorkomen. Ze voelde zichzelf ook bezeten, maar dan door de cultuur en alle mores. Ze lag op bed en voelde zichzelf bijna uit haar lijf knallen – het was ‘een vroegtijdige koendalinie’, zei ze. ‘De kijker moet zelf maar even googelen wat dat is.’ Check. Wikipedia biedt raad: ‘Kundalini (uitspraak: koendalinie) is een in Indiase yoga en tantrische geschriften beschreven, spirituele/bovennatuurlijke kracht bij mensen. Het is een “oer-energie” of “latente mystieke kracht in het lichaam”.’ Daarmee gleed de compassie enigszins door naar zelfhulp – en ging het over ‘jezelf bewonen’, ‘in je kracht staan’, ‘zelfrealisatie’, ‘worden wie je bent’.
Niemand die beter kon vertellen wie Oral was geworden dan zijzelf. Het was een avond waarin het onmogelijk was geen compassie voor haar te voelen, voor haar leven, haar werk, haar manier van kijken. Volgende week viroloog Jaap Goudsmit.