Kaapstad – Als de anatomie van een lichaam dat is verteerd door gezwellen: fascinerend, onthutsend en misselijkmakend. Zo voelt onderzoek naar staatsinkapseling in Zuid-Afrika, dat in augustus van start ging onder leiding van rechter Raymond Zondo. Er wordt vooral gekeken naar de rol van ex-president Jacob Zuma, diens zoon Duduzane en de Indiase familie Gupta die zich razendsnel een weg naar de politieke top wist te banen.

Voorlopig hoogtepunt was de recente ruim vijf uur durende getuigenis van de minister van Financiën Nhlanhla Nene, die liet zien hoe dicht op het randje van de ineenstorting het land onder president Zuma balanceerde. Zuma, zei Nene, wilde er in 2015, kort voor zijn bezoek aan Vladimir Poetin, koste wat kost een nucleaire deal met Rusland doordrukken, die een astronomische 1.000.000.000.000 rand zou kosten, bijna zestig miljard euro, iets wat het land zich totaal niet kon veroorloven. Die deal zou vooral goed uitpakken voor de Shiva uraniummijn, die in handen is van de Gupta’s.

Zuma stuurde zijn vazallen naar Nene om hem over de streep te trekken. Nene hield zijn poot stijf, weigerde zijn fiat te geven aan een deal waarvan de voorwaarden, financiering en details geheel onduidelijk waren. Zuma, die graag nog een grote slag wilde slaan voor zijn ambtsperiode afliep was woedend. Hij en zijn getrouwen, die allemaal rekenden op de room van de deal, zagen Nene als obstakel naar spectaculaire rijkdom en betichtten hem van ongehoorzaamheid.

Uiteindelijk kostte dit Nene zijn ministerschap. In december 2015 werd hij zonder nadere uitleg van zijn taken ontheven en vervangen door de onervaren Des van Rooyen, die wel bereid was naar het pijpen van Zuma te dansen. De financiële wereld schrok; de rand verloor in een dag ruim vijf procent van zijn waarde, en onder druk van zijn eigen partij haalde Zuma bakzeil. Hij verplaatste Van Rooyen na vier dagen ministerschap weer naar een ander departement. Uiteindelijk blies de nieuwe president Cyril Ramaphosa de nucleaire deal geheel af.

Nene een held? Even leek het daarop. Maar toen bleek dat de man die door Ramaphosa weer tot minister van Financiën was benoemd had gelogen over zijn eigen ontmoetingen met leden van de familie Gupta. Hij had onder Zuma privégesprekken met hen gevoerd, en daar niet over gerapporteerd. Nene bood eind vorige week zijn ontslag als minister aan.