‘Op deze kaart wil ik de onzichtbare kwaliteiten van de stad Amsterdam laten zien, de poëtische werkelijkheid weergeven. De band die we als mensen hebben met een plek vind ik namelijk op geen enkele kaart terug. Terwijl dat nu juist is wat het leven de moeite waard maakt.’
Na dertig jaar de landschappen van de Sahara, Siberië en Papoea-Nieuw-Guinea te hebben verkend, richt Arita Baaijens nu al haar zintuigen op het dichtgeklonken, gereguleerde landschap van haar geboorteland. Bestaat bezielde natuur in Nederland? Baaijens, ontdekkingsreiziger, bioloog en schrijver, vermoedt van wel. Maar daarvoor moeten we wel anders leren kijken naar landschap, zo leerde ze tijdens al haar reizen. ‘Minder eenzijdig. Het gaat erom dat we ons met een plek verstaan, dat we een gesprek tot stand brengen. Zonder gezweef en ge-eikel.’
Sense of place, zo noemt de beroemde antropoloog Keith Basso het: de wederkerige relatie tussen mens en landschap. Baaijens zag het in de manier waarop herders en nomaden met de natuur omgaan. ‘Voor hen is het landschap geen decor. Hun landschap is levend. Het is zo anders dan onze analytische methode. De westerse mens ervaart de wereld niet, maar dénkt haar’. Dat zie je terug in de cartografie van het Westen waarin nooit ervaringen zijn opgenomen. De relatie met de plek ontbreekt.
Het soort kaart dat Baaijens introduceert heet een deep map, een ‘persoonlijke geografie die op een creatieve, multimediale manier laat zien hoe ieder van ons landschap beleeft’. Een deep map is dan ook nooit af. ‘Omdat de werkelijkheid nooit af is. Het diepe in “deep” verwijst naar het web van onderlinge betrekkingen die een plek of gebied zijn speciale karakter geven. Deep maps tonen de werkelijkheid van onderop, in al haar diversiteit en veelvormigheid’.
Deze innovatieve, digitale deep map begint bij Amsterdam, maar zal zich later uitbreiden naar de rest van Nederland. Op de kaart vind je geen straatnamen of namen van gebouwen, maar schimmeldraden die Baaijens volgen op haar ontdekkingsreis. De schimmeldraden zijn een verwijzing naar de manier waarop schimmels onder de grond met elkaar communiceren in netwerken die veel lijken op het internet. Ook bomen gebruiken dit schimmelnetwerk en men noemt het dan ook wel eens het wood wide web. We zien het niet, maar het ís er wel. Net zoals onze relatie met het landschap.
De schimmeldraden geven bij benadering de locatie van Baaijens weer. De draden kronkelen, waardoor het net is of de straat een beetje trilt. Dat is precies de bedoeling. ‘Het ging erom de plekken ongeveer aan te geven en niet een exacte locatie te produceren.’ Daartoe werkt Baaijens samen met twee cartografen die software gebruiken waarmee ze haar nooit op een precieze locatie vastpinnen. ‘Het is een geo-datasysteem dat weet waar ik ongeveer ben, maar nooit precies. Want wat zegt dat nou? Zo krijg je altijd een tweedehandsblik. Ik zeg dan wat jij gaat zien en jij weet het al. Die eerste blik moet je je niet laten afpakken. Ik hoop dat deze kaart daarvoor zorgt’.
Wetenschappers en kunstenaars gebruiken steeds vaker dergelijke deep maps in hun werk. Dat levert prachtige resultaten op, maar Baaijens wil dat deze kaart meer is dan een kunstproject. ‘Want beleidsmakers vinden dat misschien mooi, maar ze gebruiken het niet.’ Baaijens wil juist graag met beleidsmakers praten; mét de deep map op tafel. Natuurlijk is de kaart subjectief, een reductie van de werkelijkheid, ‘maar dat is een traditionele kaart ook’.
Het gaat Baaijens erom een gesprek op gang te krijgen. ‘Jullie kaart geeft een werkelijkheid weer op basis van metingen. Een deep map geeft een subjectieve laag weer die je als het ware over die andere kaart heen kan leggen. Ik zie het als een aanvulling. Want beide kaarten geven een bepaalde werkelijkheid weer. Maar welke kaart is nou meer waar? En waarom?’
Zo gaat Baaijens met medewerkers van de dienst Ruimtelijke Ordening van Amsterdam een experiment doen in de Diemerscheg met het maken van een deep map. ‘Je moet het zien als een proces. We hebben geen antwoord, maar we roepen vragen op. Ik constateer dat daar behoefte aan is.’
De lancering van de deep map van Amsterdam is tevens het startschot van het project ‘Paradijs in de Polder’ dat vrijdag 12 oktober van start is gegaan. Baaijens gaat een jaar lang samen met bewoners, onderzoekers en creatieve denkers en doeners in gesprek met Nederlands landschap. Iedereen is uitgenodigd om mee te doen en ervaringen te delen in relatie tot een plek. Het project Paradijs in de Polder gaat bovendien gepaard met een nieuw boek van Baaijens, Paradijs in de Polder: ontdek wat landschap je vertelt. Aan de hand van tientallen oefeningen spoort Baaijens de lezer van dit boek aan om contact te maken met Nederlands landschap. Waarbij de zintuigen het belangrijkste gereedschap zijn.
Taal speelt in dit alles een belangrijke rol, omdat taal weerspiegelt wat we belangrijk vinden. ’Op mijn reizen merkte ik dat veel culturen een uitgebreide woordenschat kennen voor verbondenheid tussen mens en natuur terwijl onze taal daarover juist zwijgt. Gevoelens of begrippen waar we geen woorden aan toekennen bestaan ook niet in de nationale psyche.’ Daarom roept Baaijens op om ‘de Nederlandse taal te verrijken met woorden en tekens die een aspect uitdrukken van de verbondenheid tussen mens en landschap of natuur. In onbruik geraakte begrippen nieuw leven in blazen kan natuurlijk ook. Ik zoek naar bouwstenen om een nieuwe taal te vinden waarmee we kunnen uitdrukken in wat voor wereld we willen leven.’
DOE MEE - Bedenk een woord, symbool of teken en stuur het aan Paradijs in de Polder. Met jullie hulp ontstaat zo een nieuwe legenda voor de deep map waarmee Paradijs in de Polder komend jaar betekenis van landschap en plekken in kaart gaat brengen.
Voor meer informatie: www.paradijsindepolder.nl