Deze week

DE MAN MET DE VLAG
AZERBEIDZJANS VOORNAAMSTE SPORTHELD
BAKOE – In de binnenstad van Bakoe bevindt zich een klein appartement in een typische Stalinflat. Bij binnenkomst trek ik, zoals het hoort, mijn schoenen uit. Het bed in de woon- annex slaapkamer ligt vol met pluchen knuffelberen. Verder staat er een bank, een televisie, een klein tafeltje en een grote, rommelige vitrinekast. Het appartement wordt bewoond door Bahram Bahramov, een vrolijk ogende man van gevorderde leeftijd. Nee, een interview doet hij liever niet. Bahramov stottert. Maar hij wil ons wel wat dingen laten zien.
Het is het privé-museum van Tofiq Bahramov (1926-1993). Deze Bahramov werd wereldberoemd door een doelpunt dat niet eens een doelpunt was. Bahram: ‘Er is geen enkele sportman die een monument heeft in Azerbeidzjan. Hij wel. Mijn vader is de grootste sportheld van Azerbeidzjan.’
Het is 1966. Het staat 2-2 in de WK-finale in Wembley als de Engelse aanvaller Geoff Hurst van dichtbij uithaalt. De bal raakt de lat en stuitert kaarsrecht omlaag. Het krijt stuift op als de bal de doellijn raakt en terug het veld in komt, waar de West-Duitse verdedigers de bal snel tot hoekschop wegwerken.
Ging de bal over de achterlijn? De Zwitserse scheidsrechter Gottfried Dienst weet het niet. De spelers, de coaches, de 98.000 toeschouwers; iedereen kijkt nu naar de besnorde man die met zijn vlag langs de zijlijn staat. Er volgt een kort conclaaf tussen Dienst en zijn grensrechter, Bahramov. Druk gesticulerend maakt de grensrechter duidelijk wat hij gezien heeft. Goal! Engeland wint de wedstrijd, het zou het meest omstreden doelpunt uit de voetbalgeschiedenis zijn. Na de wedstrijd wendt arbiter Dienst zich tot zijn grensrechter: ‘Meneer Bahramov, u hebt mijn reputatie gered.’
‘Ja, het was een goal. Absoluut. Mijn vader had gelijk.’ Trots toont Bahramov jr. een rood retro-shirt met zijn naam en het nummer 66. Gekregen van de Engelse supportersvereniging. Twee jaar geleden werd het standbeeld van zijn vader onthuld voor het nationale ‘Tofiq Bahramov’-stadion. Geoff Hurst was aanwezig, als ook FIFA-president Blatter en UEFA-voorzitter Platini.
Terwijl Bahramov jr. de mooiste prullaria – foto’s, programmaboekjes, krantenknipsels – uit zijn collectie laat zien, worden we gadegeslagen door Bahramov sr. De zoon heeft een buitensporig portret van zijn vader, type sovjetrealisme, aan de wand opgehangen. Een verzorgde, minzaam ogende man. Autoritair ook, maar misschien komt dat door zijn tot de boord dichtgeknoopte zwarte uniform.
‘Mijn vader was een echte familieman. Hij was ook een echte patriot.’ ‘Patriot’, vraag ik, ‘in de Sovjet-Unie?’ ‘Nou en of! Mijn vader hield erg van Azerbeidzjan. En ze hielden van mijn vader. Toen mijn vader na die WK-finale van 1966 terugkwam, stond de luchthaven vol met fans. Van de staat kreeg hij een flat en een Volga cadeau.’
Dan wijst Bahramov jr. op een tafeltje in de hoek, waar hij een klein altaartje lijkt te hebben ingericht. ‘Jij komt toch uit Nederland? Kijk eens.’ Ik krijg een witte, vervormde leren bal in mijn handen gedrukt. ‘Weet je wat dat is?’ Geen idee. ‘Dit is de officiële wedstrijdbal van de wereldbeker voor clubteams in 1972. In Argentinië, Independiente tegen Ajax. Cruijff, Neeskens, Rep. Kijk zelf maar.’ Inderdaad, als ik goed kijk, zie ik in een vervaagd balpenhandschrift de datum, uitslag (1-1) en namen van beide teams. ‘Mijn vader was de scheidsrechter. Wi… wi… wist je dat niet?’ Zou iemand in Nederland weten dat deze bal nog bestaat?
ARTHUR HUIZINGA

DE RODE SJAAL IS TERUG
DE TERUGKEER VAN MÜNTEFERING
BERLIJN – Samen met zijn onafscheidelijke rode sjaal is Franz Müntefering terug in politiek Berlijn. Na een afwezigheid van bijna een jaar is de SPD-politicus naar voren geschoven om de oudste partij van Duitsland te leiden.
Het zal nodig zijn. De sociaal-democraten zijn blij dat ‘Münte’ binnenkort zijn comeback viert, waarmee hij zijn bij kiezers en media ongeliefde voorganger Kurt Beck radeloos achterlaat. Boosaardige partijgenoten en bevriende reporters van het Hauptstadt-journaille gebruikten al geruime tijd de afkorting BMW, ‘Beck muss weg’. Aldus geschiedde.
Afgelopen november trad Müntefering onverwacht af als vice-kanselier en minister van Sociale Zaken in de regering-Merkel. Zijn vrouw Ankepetra was ongeneeslijk ziek en hij gaf aan voor haar te willen zorgen in de laatste maanden van haar leven. Onlangs overleed zij.
De dramatische toestand van de SPD toen is nog steeds dezelfde. Dramatische opiniepeilingen, duizenden leden die weglopen, de stijgende populariteit van Die Linke en verdeeldheid tot op het bot over de te volgen koers. Naar links of naar rechts? De logge verzorgingsstaat in stand houden, zich inzetten voor het behoud van koopkracht of overgaan tot harde modernisering om aan de eisen van de globalisering te voldoen?
Müntefering geldt als het geweten van de SPD. Sinds 1966 is hij lid. Hij geeft de vroegere arbeiderspartij van August Bebel en Wilhelm Liebknecht in vlammende toespraken haar trots terug. ‘Dit is het mooiste baantje, na dat van paus’, ginnegapte hij ooit op een vraag naar zijn tevredenheid met het partijvoorzitterschap.
Ondanks zijn zachte en sympathieke uitstraling is Müntefering een representant van de omstreden hervormingskoers van ex-kanselier Gerhard Schröder. Schröder had in zijn regeringstijd het omstreden programma ‘Agenda 2010’ gelanceerd, waarmee de Duitse werkgelegenheid gestimuleerd moest worden. Kern was de samenvoeging van uitkeringen en de bijstand. Na een jaar werkloosheid krijgt een Duitser nu nog 350 euro per maand van de federale overheid. Ondanks maandenlange Montagsdemos, tegendemonstraties op maandagavonden, bleek dit programma toch te werken. Op dit moment hebben nog officieel drie miljoen Duitsers geen baan, twee miljoen minder dan in 2004.
Verder veroorzaakte Müntefering veel ophef over de exorbitante beloningen van managers en introduceerde hij het begrip ‘sprinkhanen’ als synoniem voor durfkapitalisten die een onderneming overnemen, kaalvreten en weer verder trekken. De linkervleugel van de SPD is Münteferings verleden als ‘Schröderianer’ echter niet vergeten. ‘Wie niet werkt, moet ook niet eten’, had hij tegen weekblad Die Zeit gezegd. Ook niet vergeten is zijn inzet voor de verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd naar 67 jaar. De oude en nieuwe partijvoorzitter geeft zelf het goede voorbeeld: op zijn 68ste begint hij opnieuw aan een zware baan.
ROB SAVELBERG

FAMILIEHART
NEPOTISMEBESTRIJDING IN BRAZILIË
SAO PAOLO – Echtgenoten, kinderen, zwagers, neefjes en nichtjes van de rechtgevende, uitvoerende en rechterlijke macht in Brazilië moeten per 1 september opstappen. De Hoge Raad wil een einde maken aan het nepotisme in de samenleving. En niet alleen op federaal niveau. Ook familieleden van burgemeesters, wethouders en gouverneurs moeten eraan geloven. Dat is in ieder geval de opzet van de Hoge Raad, die deze maand nepotisme tot in de derde graad verbood. De schrik sloeg de politici om het hart. Van de wetgevende macht zelf moest die beslissing zeker niet verwacht worden. Een soortgelijk wetsvoorstel lag al tijden stil in de Senaat.
Senaatsvoorzitter Garibaldi Alves zal zelf een neefje moeten ontslaan, en heeft al belooft dat te doen, want ‘de beslissing van de Hoge Raad dient gerespecteerd te worden’. Zijn neef Carlos Eduardo Alves Emerenciano, privé-secretaris van Garibaldi sinds 2003, zal een maandsalaris van 2100 euro moeten inleveren. Senator Efraim Moraes, die pas geleden zijn dochter Caroline ontsloeg, zal nog eens zes neefjes en nichtjes moeten ontslaan. En zo zijn er nog heel wat voorbeelden.
In de Kamer van Afgevaardigden verzucht Vilson Covati dat hij niet weet wat hij zonder zijn twee zwagers, Sandro en Júlio Franciscato, moet beginnen: ‘Sandro is mijn rechter- en Júlio mijn linkerarm.’ Vandaar dat sommige parlementsleden al spreken over quota’s om een aantal familieleden te mogen behouden. Burgemeesters klagen bovendien dat ze in hun gemeente ‘niet om hun familieleden heen kunnen’, omdat ‘iedereen familie van elkaar is’.
De Brazilianen reageren met gemengde gevoelens op de berichten. Enerzijds blij, omdat het wijdverbreide nepotisme eindelijk lijkt te worden aangepakt, anderzijds sceptisch, niet gelovend dat het verbod in de praktijk gaat werken. In de krant O Globo komt lezer Renato Vilar met de suggestie een gratis telefoonnummer in te stellen, waarop de bevolking aangifte kan doen van nepotisme – zoals er ook een anoniem nummer voor misdaden bestaat. ‘Pas als zaken openbaar worden, gaan er dingen echt veranderen.’
Maar uitvoerend directeur van de ngo Transparância Brasil, die corruptie en misstanden in de Braziliaanse politiek aan het licht brengt, Claudio Weber Abramo, stelt dat het probleem niet het nepotisme is. Het ware probleem zit ’m volgens Abramo in het hoge aantal vertrouwensfuncties in Brazilië: goed betaalde banen binnen de politiek, waarvoor geen openbare sollicitatie is vereist, slechts het hebben van goede relaties. Dat zijn er 27.000 binnen de federale regering en alleen al twintigduizend binnen de regering van de provincie São Paulo. Abramo: ‘De politieke banden die je moet hebben om in die banen terecht te komen, vernietigen íedere kans op efficiënt beleid.’
STIJNTJE BLANKENDAAL

SHOW ME THE MONEY!
DUITSERS WILLEN GELD VAN CRUISE
BERLIJN – Filmster Tom Cruise legt op dit moment de laatste hand aan een film over Duitslands bekendste verzetsheld, Claus Schenk Graf von Stauffenberg, de officier die op 20 juli 1944 met een kofferbom een mislukte aanslag op Hitler pleegde. In Valkyrie, naar de naam van de aanslag, Operation Walküre, speelt het Amerikaanse Scientology-lid Cruise de rol van Von Stauffenberg. Dat zint veel Duitsers niet. De weerzin ging zelfs zo ver dat Cruise geen toestemming kreeg op de historische locaties te filmen waar Von Stauffenberg de aanslag beraamde of op de plek waar hij na het mislukken ervan dezelfde dag nog werd geëxecuteerd.
Bij al deze tegenslag komt nu een heel ander probleem. Tijdens een draaizondag in Berlijn raakten vorig jaar elf in Wehrmacht-uniform gestoken figuranten licht gewond, nadat zij uit een militaire vrachtauto waren gevallen. Een aantal van hen is na het ongeval behandeld in het ziekenhuis. Daarop besloot een van de figuranten de Berlijnse advocate Ariane Bluttner te bellen. De 34-jarige Bluttner is niet bepaald het Duitse equivalent van Bram Moszkowicz. Tot nu toe behandelde zij slechts een aantal huurconflicten, een paar verkeersongevallen en wat belastingzaken. Maar nu gaat ze geestdriftig achter de miljoenen aan van filmmaatschappij United Artists uit Hollywood. Elf miljoen dollar vorderen de figuranten voor een gebroken been en wat schrammen en blauwe plekken.
Omdat in Duitsland, net als in Nederland, de bedragen die als schadevergoeding worden toegekend vele malen lager liggen dan in Amerika, heeft Bluttner haar doel wat ruimer gesteld. Zij eist niet alleen miljoenen euro’s schadevergoeding voor de lichtgewonde figuranten, maar ze wil met haar zaak ook een complete verandering van de ‘Sicherheitsstandards in Deutschland’ bewerkstelligen. De omstandigheden waaronder mensen in Duitsland moeten werken op en rondom een filmset zijn volgens haar mensonwaardig. De omstandigheden op de set van Valkyrie, waarbij ‘de verantwoordelijken met de gezondheid en zelfs de levens van de figuranten hebben gespeeld’, zijn volgens haar slechts een voorbeeld. Inmiddels heeft Bluttner een website in het leven geroepen waarop andere slachtoffers zich kunnen melden. Het moet het begin zijn van een ware massaclaim tegen de almachtige Amerikaanse filmindustrie. Het is de vraag of de claim van de Duitse figuranten op korte termijn zal leiden tot de gewenste miljoenen schadevergoeding. Voor het grote geld zal het proces in Amerika gevoerd moeten worden. Maar zover hoeft het niet te komen. Volgens Bluttner hebben de advocaten van United Artists zich al gemeld. De gewonden worden mogelijk schadeloos gesteld als zij afzien van verdere procedures. Bevreesd voor nog meer negatieve aandacht voor het tachtig miljoen dollar kostende project Valkyrie, is United Artists waarschijnlijk bereid de zaak te schikken. Het is voor de studio van Tom Cruise erop of eronder.
Maar wat er ook gebeurt, deze zaak kent in ieder geval één grote winnaar: Ariane Bluttner. In een zaak waarop sommige advocaten een leven lang wachten, speelt zij nu al de hoofdrol.
STEPHAN SWINKELS

HUPEROFFSPRINGKIND
POLITIEK CORRECT IDIOOM
LONDEN – Ambtenaren in de Zuid-Engelse gemeente Chichester mogen niet meer spreken over ‘the man in the street’. Deze uitdrukking zou immers beledigend zijn voor vrouwen. Voortaan is ‘the general public’ de juiste manier om jan en alleman mee aan te duiden. ‘Chairman’ was eind vorige eeuw reeds vervangen door ‘Chairperson’, terwijl men nog delibereert over de benaming van het nabijgelegen schiereiland Manhood Peninsula. ‘Manhole’ (een inspectieput) heet al een tijdje ‘Personnel Access Apertures’. Hoe belangrijk dat laatste is, toont de Amerikaanse schrijfster Diana Stuart aan, die zich in het voorwoord van haar boek The Art of Manhole Covers in New York City excuseert voor deze ‘seksistische’ term.
Inmiddels is Chichester, waar weinig gebeurt, overspoeld met suggesties voor nadere taalhervormingen, zoals ‘personager’, ‘personpower’ en ‘to personipulate’. Omdat aan de term ‘person’ ook een mannelijk smaakje kleeft, is voorgesteld om te spreken van ‘peroffspring’. De term ‘mensheid’ wordt langs deze semantische omweg ‘huperoffspringkind’, want het verschil tussen ‘man’ als mens en ‘man’ als man kan voor verwarring zorgen. Hoe Neil Armstrongs eerste woorden na zijn landing op de maan moeten worden vertaald, is nog de vraag. Na Hamlets hartekreet ‘What a piece of work is man!’ werd William Shakespeare gezien als een humanist, een renaissanceman. Nu, zo beweerde commentator Christopher Howse in The Daily Telegraph, zal hij voor seksist worden uitgemaakt.
De discussie omtrent sekse maakt deel uit van het steriliseren van de taal. Bejaarden zijn bijvoorbeeld ‘needs assessed adults’ geworden, lastige patiënten ‘severe involvements’ en het afsluiten van gas heet ‘to de-energise’. Dat politiek correct taalgebruik vooral binnen de politiekorpsen essentieel is, merkte een vrouw uit Moorside toen ze aangifte deed, omdat ze was aangereden door ‘een dikke vrouw in een groene Citroën’. Hierop kreeg ze een standje, want ze had de voortvluchtige automobiliste moeten omschrijven als ‘een vrouw die zwaarlijvigheid riskeert’.
Tijdens de campagne voor de tussentijdse verkiezing in Glasgow-East kritiseerde de Conservatieve leider David Cameron onlangs de morele neutraliteit. Volgens hem zorgde de obsessieve drang om niet ‘judgmental’ te zijn voor een erosie van de sociale deugdzaamheid, een afname van de zelfdiscpline en juist minder respect voor anderen. Hoe gevaarlijk het verdoezelen van de waarheid middels zielloos taalgebruik kan zijn, bleek een tijdje terug in een Londens ziekenhuis waar een serieverkrachter uit respect voor zijn waardigheid en mensenrechten werd gekwalificeerd als ‘medium secure patient’, wat te vaag bleek voor de verpleging. De man is nog steeds voortvluchtig.
PATRICK VAN IJZENDOORN