BOEKEN OF BENZINE?
LITERATUUR IN TIJDEN VAN CRISIS
KAAPSTAD – Crisis? Welnee. In glimmende zwarte BMW’s zoeft de Kaapse elite nog altijd probleemloos tussen stad, strand en restaurant. En in de eindeloze krottenwijken rond Kaapstad merkt ook niemand wat van de dreigende recessie die de wereld in haar greep houdt; de kans op werk en een beter leven was toch al minimaal.
Maar in de beste boekenwinkel van Kaapstad, The Book Lounge, wordt diep gezucht. De Zuid-Afrikaanse rand is de afgelopen weken sterk in waarde gedaald, op een gegeven moment zelfs vijftig procent in vergelijking met een half jaar geleden. Bovendien werd de verwachte economische groei voor Zuid-Afrika bijgesteld op een schamele drie procent. En dat maakt het importeren van bijzondere boeken uit Engeland en Amerika een hachelijke zaak.
The Book Lounge is een oase in de Zuid-Afrikaanse boekenindustrie, die vooral wordt gedomineerd door winkels van de Exclusive- en CAN-ketens, die je in iedere shopping mall van formaat aantreft. The Book Lounge zit gewoon in een straat, op de hoek van Roelandstreet en Buitengracht, daar waar de yuppen, de werkzoekenden en de bergies (zwervers) wedijveren om de ruimte. De winkel is het hobbyproject van de 38-jarige Melvyn Sloman, een fantast die altijd droomde van een winkel als ontmoetingsruimte met diepbruine houten kasten vol literatuur van wereldformaat, een koffieshop en literaire avonden die de Kaapse intelligentsia uit haar gerieflijke onderkomens zouden lokken.
Op 1 december vorig jaar was het zo ver. Sloman opende een winkel die je je zo in San Francisco of Brooklyn kunt voorstellen. Ruim opgezet, vol strategisch neergelegde werken, die je niet voorbij kunt lopen zonder naar de portemonnee te grijpen. Talloze lokale schrijvers presenteerden er hun debuut, maar ook internationaal vermaarde auteurs, zoals de Amerikaan Richard Ford, vertelden het gretige gehoor over het wel en wee van het schrijverschap. The Book Lounge groeide gestaag. Iedere week zijn er wel een paar evenementen, en iedere keer zit de zaal vol.
Maar de wankele wisselkoers dreigt het succes van de winkel de das om te doen. Geïmporteerde boeken worden onbetaalbaar voor de gemiddelde Zuid-Afrikaan. En voor Sloman is het bestellen een grote gok geworden. ‘Ik krijg de factuur pas drie dagen na de bestelling. En dan kan alles zomaar ineens twintig procent duurder zijn.’ Met als gevolg dat de keuze kleiner wordt, de prijzen hoger worden en mensen bestelde boeken niet komen afhalen.
Tekenend voor de nakende crisis was de recente presentatie van World City Syndrome: Neoliberalism and Inequality in Cape Town, geschreven door de Canadese academicus David A. McDonald. Met zo’n 130 mensen was de zaal zoals altijd goed gevuld. De discussie was geanimeerd. Maar uiteindelijk werden er die avond maar zestien exemplaren van het boek verkocht. Dat lag niet aan de kwaliteit van de presentatie, maar aan de prijs: 599 rand. Daar heb je ruim zestig liter benzine voor.
FRED DE VRIES

TERUG IN DE KAST
IS DE BURGERMEESTER HET NU
WEL OF NIET?
SÃO PAULO – Gilberto Kassab, 48, civiel ingenieur, econoom, kinderloos, ongehuwd en burgemeester van de grootste stad van Brazilië. Dat zijn de feiten. Dat het een publiek geheim is dat Kassab gay is, stond zijn verkiezing afgelopen zondag niet in de weg. Al zijn de inwoners van de miljoenenstad ronduit conservatief te noemen, ze verkozen hem toch boven de zichzelf progressief noemende Martha Suplicy, van de arbeiderspartij PT. Zestig procent kreeg Kassab, kandidaat van de ultraconservatieve partij DEM – de grootste verkiezingsoverwinning in 55 jaar. In de chique buurt Jardim Paulista stemde zelfs 85 procent op hem.
Martha moest het met veertig procent van de stemmen doen. Die kreeg ze in de arme uitlopers van de stad, in het uiterste oosten, zuiden en westen. De elite, die ze tijdens haar burgemeesterschap tussen 2000 en 2004 had opgezadeld met een extra vuilnisheffing, de ‘Martha-tax’, kreeg ze niet meer mee, want van belastingen houden de rijken van São Paulo niet. Waarschijnlijk heeft zij, nota bene een voorvechtster van homorechten, zich stukgelopen op haar pogingen om haar concurrent, met wie ze in de tweede ronde terecht was gekomen, in een kwaad daglicht te stellen. ‘Weten jullie eigenlijk wel wie de man is? Of hij getrouwd is, kinderen heeft?’ liet ze in een campagnefilmpje vragen. Waarop de media gretig op het onderwerp insprongen: of ze daarmee insinueerde dat hij gay is?
Tot dan toe was het onderwerp zorgvuldig vermeden. Het ‘nieuws’ bleef beperkt tot de borreltafel, waarbij men overigens geen enkele ruimte voor twijfel liet. Maar nu durfde tijdens een openbaar interview iemand uit het publiek het Kassab hardop en rechtstreeks te vragen. Die antwoordde daarop eenvoudigweg ‘nee’ en grapte vervolgens dat, sinds de gedachte was gelanceerd, vele vrouwen zich beschikbaar hadden gesteld om met hem te trouwen. Waarop de columnist van de krant Folha de São Paulo – die zich ‘Aap Simão’ noemt – zich afvroeg of Kassab zelf wel met die vrouwen wil trouwen…
Dat mysterie blijft voorlopig onopgelost. ‘Ik ben vrijgezel en gelukkig’, zei hij na zijn verkiezing. Daarmee heeft São Paulo voor de voortzetting van Kassabs beleid gekozen. Twee jaar geleden was Kassab als vice-burgemeester al op de hoogste stadspost terechtgekomen, toen zijn voorganger aftrad om gouverneur te kunnen worden. Maar voor de homozaak betekent Kassabs verkiezing dus niets. Niets geen coming-out, en het onderwerp ebt alweer weg. ‘Brazilianen bemoeien zich nu eenmaal niet met het privé-leven van hun politici’, schreef de journalist Guilherme Scalzilli op zijn site, ‘en dat Kassabs partij heeft gedaan alsof hij door Martha een dief werd genoemd, heeft de zaak alleen maar kwaad gedaan. Een slimme, homofobische reactie.’
Al mogen ze daarmee voortaan wel uitkijken, nu er een nieuwe wetgeving in de maak is die homodiscriminatie strafbaar stelt. Geen overbodige luxe in een land waar jaarlijks rond de honderd homo’s worden vermoord vanwege hun geaardheid.
STIJNTJE BLANKENDAAL

LE CABINET NOIR
FRANSE EX-SPION VECHT TERUG
PARIJS – Napoleon Bonaparte stond niet bekend als een bang uitgevallen jongen. Toch was er één man voor wie zelfs de machtigste man van Europa sidderde: Joseph Fouché, duc d’Otrante. Als minister van Politie stond deze aan het hoofd van een netwerk van spionnen en informanten en in die hoedanigheid wist hij talrijke complotten tegen de keizer op te rollen. Fouché’s opportunisme en geslepenheid waren berucht en hij bepaalde zelf welke informatie hij voor zichzelf hield en welke hij rapporteerde aan zijn baas. Terecht wantrouwde Bonaparte hem diep. Dat hij Fouché desondanks handhaafde, kwam omdat hij tegelijkertijd wist dat hij het niet zonder de diensten van ‘de meester van de samenzwering’ kon stellen.
Hoezeer de ‘politieke politie’ twee eeuwen later nog steeds een onderdeel vormt van de Franse politieke cultuur bleek onlangs met het uitlekken van de notitieboekjes van Yves Bertrand naar het weekblad Le Point. Bertrand stond van 1992 tot 2004 onafgebroken aan het hoofd van de spionagedienst Renseignements Generaux. Paul Quilès, een van de acht ministers van Binnenlandse Zaken aan wie Bertrand gedurende deze periode rapporteerde, verklaarde in het dagblad Le Monde: ‘Ik ontving hem nagenoeg iedere avond in mijn kantoor. Soms vroeg ik me af waartoe alle informatie die hij me gaf, diende: het was alsof hij overal door een sleutelgat had staan loeren. Soms ging het over serieuze zaken als terrorismedreiging, maar even zo vaak over het privé-leven van vooraanstaande politici.’
De notitieboekjes werden begin vorig jaar door justitie in beslag genomen tijdens een huiszoeking bij Bertrand in het kader van het onderzoek in een corruptieschandaal (de zogeheten Clearstream-affaire). De naar Le Point gelekte fragmenten veroorzaakten onmiddellijk een schandaal. Niet zo verwonderlijk: zo noteerde Bertrand in juli 2002 over de huidige president Sarkozy: ‘Sarko 150.000 euro cash in zijn bureau.’ En een paar maanden later: ‘Sarkozy laat een villa bouwen in Sartrouville; alle bedrijven worden zwart betaald.’ Ook repte hij over een verhouding die Sarkozy begonnen was met de vrouw van een Kamerlid. Inmiddels heeft zowel Sarkozy als een aantal andere prominente Franse politici Bertrand laten aanklagen wegens smaad.
De vraag die de media nu bezighoudt, is opmerkelijk genoeg niet eens zozeer of wat Bertrand opschreef op waarheid berust, als wel voor wie hij werkte. De socialistische oud-premier Lionel Jospin wees zonder omhaal naar oud-president Jacques Chirac. Daarmee voedt Jospin al veel langer circulerende geruchten over het bestaan van een cabinet noir op het Elysée tijdens het presidentschap van Chirac (1995-2007). Deze spionagecel zou tot taak hebben gehad schadelijke informatie over politieke tegenstanders te verzamelen. Jospin, maar ook Sarkozy, was zo’n tegenstander. Daar tegen pleit weer dat Bertrand ook Chirac zelf nauwlettend in de gaten hield. ‘Chirac naar Canada voor een facelift’, noteerde hij.
‘Le cabinet noir, c’est moi’, zei Bertrand afgelopen week in een interview met de website Mediapart. Hij meent het slachtoffer te zijn van een ‘oorlog binnen rechts’ en opent nu zijn mond voor een tegenoffensief. Hij stelt dat hij Sarkozy juist wilde beschermen. ‘Dat was mijn werk.’ Sarkozy ziet dit anders: ‘Als ik hem te pakken krijg, scheur ik hem doormidden’, zo tekende het weekblad Le canard enchainé op uit de mond van de president. ‘Dan zijn er niet langer één maar twee Bertrands’, riposteerde de ex-spion veelbetekenend. En zo leeft niet alleen Napeleons ‘politieke politie’, maar ook Joseph Fouché zelf voort in de coulissen van de Franse politiek.
MARIJN KRUK

VERGIFTIGDE PION
HET OLD BOYS NETWORK
IN OPTIMA FORMA
LONDEN – In de Siciliaanse opening van het schaakspel bestaat de vergiftigde-pionvariant, waarbij de zwarte dame door hebberigheid in de problemen kan raken. Deze avontuurlijke speelwijze is geschikt voor rekenwonders met een pokerface, zoals Bobby Fischer. Onlangs werd elders in de Middellandse Zee het politieke equivalent gespeeld. Eind augustus dineerden toenmalig eurocommissaris Peter Mandelson en de Conservatieve schaduwminister van Financiën George Obsorne op Corfu, alvorens naar het verjaardagspartijtje te gaan van Elisabeth Murdoch, dochter van de mediabaron en echtgenote van de invloedrijke mannetjesmaker Matthew Freud (achterkleinzoon van).
Dit onderonsje zou in de vergetelheid zijn geraakt, ware het niet dat Mandelson twee maanden later door zijn oude vijand Gordon Brown werd teruggehaald als zakenminister. Volgens politieke waarnemers was het een kwestie van tijd eer baron Mandelson van Foy voor de derde keer zou aftreden wegens een schandaal en Osborne, zoon van een baronet, besloot het ‘Get Mandy’-offensief een handje te helpen. Tegenover journalisten meldde hij dat Mandelson zich op ‘giftige’ wijze over de premier had uitgelaten. Mandelson zei not amused te zijn, maar het leek erop alsof de gevreesde spindoctor een val had uitgezet. De twee waren op Corfu immers te gast bij de Russische aluminiumtsaar en schaakliefhebber Oleg Deripaska. Osborne kwam bij deze Rus terecht via Nathaniel Rothschild, telg van de bankiersdynastie met wie hij op Oxford had gestudeerd – en gedronken als lid van de beruchte Bullingdon Club. Behalve hedgefondsmanager, playboy en pokerspeler is ‘Natty’ Rothschild ook Deripaska’s privé-bankier én een vriend van Mandelson. Natty deed een vriendendienst en schreef een brief naar The Times, eigendom van Murdoch, waarin hij beweerde dat Osborne de oligarch om een donatie van een halve ton had gevraagd, en dat terwijl politieke partijen geen geld van buitenlanders mogen aannemen. Sterker, Osborne had Andrew Feldman, fondsenwerver van de Conservatieve Partij en Oxford-maatje van Cameron, meegenomen naar deze Vanity Fair-wereld.
Het is waarschijnlijk dat Natty op deze manier de aandacht probeerde af te leiden van de contacten tussen zijn werkgever en Mandelson over lagere importtarieven in de aluminiumhandel. Dat neemt niet weg dat de affaire pijnlijk is voor de Conservatieven, die zo graag van hun ‘sleazy’ imago af willen. Schrale troost voor de Tories is dat Brown niet kan schaken. Tijdens het vragenuurtje in het Lagerhuis wilde het flamboyante Labour-Kamerlid Dennis Skinner van Brown weten of hij ondanks alle financiële beproevingen niet om geld gaat bedelen bij Russische miljardairs. De voorzet schreeuwde om een grap of een soundbite. Blair zou er wel raad mee hebben geweten, maar Brown kwam niet verder dan de dooddoener dat het inderdaad een ernstige zaak is.
PATRICK VAN IJZENDOORN

BESTE LEZER,
In dit nummer treft u een Vriendenbon aan. Daarmee kunt u gratis vier mensen in uw omgeving laten kennismaken met De Groene Amsterdammer. Wij sturen hun geheel vrijblijvend een verse editie. Na een week nemen wij contact op met de geadresseerde om de belangstelling voor een (proef)abonnement te polsen.
Met het weggeven van een gratis exemplaar zou u, als trouwe lezer, ons zeer helpen. Want wij denken dat er nog aardig wat mensen rondlopen die geen goed beeld hebben van ons weekblad. De kans dat u ze kent is groot.
En: een Groene op de mat is toch een mooi cadeau…
XANDRA SCHUTTE, HOOFDREDACTEUR
PAUL DISCO, DIRECTEUR/UITGEVER