Toen Diana Rigg in de jaren zestig ontdekte dat de cameraman van de serie waarin zij schitterde – The Avengers – meer verdiende dan zij, kwam ze in opstand. Niemand steunde haar, zelfs haar medespeler Patrick Macnee niet. Toch zette ze door en behaalde een kleine overwinning: haar salaris ging omhoog van negentig naar 180 pond per week. ‘Ik werd afgeschilderd als een opstandeling terwijl ik alleen maar gelijke behandeling wilde’, vertelde ze een paar jaar geleden toen ze opnieuw wereldwijd bekend werd door haar rol als Lady Olenna Tyrrell, oftewel de Queen of Thorns in de televisieserie Game of Thrones. Ze vervolgde: ‘Het is deprimerend dat we nog steeds praten over de loonkloof tussen mannen en vrouwen.’
Probeer die laatste zin hardop uit te spreken in het Engels (als het even kan, accent: Yorkshire, gevestigde middenklasse); voeg er het woord darling met een uitroepteken aan toe (optioneel: sigaret met koker in je vingers); en stel je ook een twinkeling in de ogen voor en een glimlach om de mondhoeken, en dan heb je een idee van de mysterieuze charme van Rigg in de rol van de catsuit dragende, karateklap uitdelende geheim agent Emma Peel in The Avengers.
Ze was haar tijd ver vooruit, niet alleen vanwege haar protest tegen de schandalige behandeling van vrouwelijke acteurs, maar ook door de wijze waarop ze populaire personages speelde met een revolutionair gevoel voor humor. In een fractie van een seconde komt dit in beeld in de titelsequentie van The Avengers: John Steed (Macnee) en Emma Peel doen hun ding (rommelen met een bolhoed, slaan met een paraplu, karateschoppen, met elkaar flirten, champagne drinken). Dan: Emma in close-up terwijl ze met haar rechterhand, waarin ze een revolver heeft, een haarlok voor haar ogen wegveegt en zo glimlacht dat je pas later doorkrijgt dat ze je hélemaal in de maling heeft genomen.
Een mix van humor en ernst kenmerkt haar acteercarrière, ook haar beste rol voor film: die van gravin Teresa di Vicenzo, dochter van de Europese gangsterbaas Marc-Ange Draco, in On Her Majesty’s Secret Service (1969), een James Bond-film gebaseerd op Ian Flemings roman uit 1963. We ontmoeten Teresa, ‘Tracy’, op het strand, waar ze de archetypische Bond-girl uit de boeken lijkt: labiel vanwege een trauma, kwetsbaar door seksuele onzekerheid, geestelijk in de greep van een man, haar controlerende vader. Uiteraard moet Bond (George Lazenby) haar redden. Maar dan wordt hij niet alleen hopeloos verliefd op haar, hij trouwt ook nog met haar, een unieke gebeurtenis in de wereld van Fleming en Bond.
Waar Bond in het boek volledig in het centrum van de vertelling staat, steelt Tracy in de film de show. Hoewel ze ten prooi valt aan de male gaze (letterlijk: Bond bespiedt haar met een telescoop, zodat we lang met hem naar alleen haar lichaam kijken) blijkt algauw dat de gravin zich wel laat begluren, maar dat ze dit afdoet met een lachje – dát lachje uit The Avengers. Preciezer: Emma Peel/Tracy wordt tot object gemaakt, maar die ondeugende mondhoeken en de heldere ogen stralen dreiging uit. Natuurlijk vormde zo’n vrouw een te groot gevaar voor Fleming en zijn alter ego. Aan het einde van het verhaal overlijdt Tracy. En de sterke man is verpletterd – Bond huilt.
Ze maakte wel meer mannen week, als Hedda Gabler in een bewerking voor televisie van Henrik Ibsens toneelstuk, Regan in King Lear, een televisiefilm uit 1983, en op toneel als de hoofdpersoon in Euripides’ Medea, waarvoor ze in 1994 een Tony Award kreeg. Ze kon, zoals gebruikelijk is in de Britse toneelwereld, zonder blikken of blozen klassieke rollen combineren met commercieel werk. Nadat ze wereldberoemd werd als Mrs. Peel en vooral als Tracy Bond koos ze bewust voor serieuze rollen in uitstekende televisiefilms: de boosaardige huishoudster Mrs. Danvers in Rebecca van Daphne du Maurier, Moll Flanders in een verfilming van Daniel Defoe’s roman, Mrs. Dedlock in Charles Dickens’ Bleak House. De rode draad is dat ze vrouwen speelde waar mannen geen greep op krijgen.
De ironie is dat ze begon als sekssymbool passend bij de swingende jaren zestig. Ze personifieerde de cultuur van the mods, jongeren uit Londen voor wie Vespa’s, mode en pillen slikken een vorm van opstand tegen de gevestigde orde was. Als Mrs. Peel scheurde ze in sportauto’s. Ze droeg behalve haar iconische joggingpakken ook minirokjes in psychedelische kleuren met kniehoge laarzen van lak. Hier paste haar naam bij: ‘Emma Peel’ was afgeleid van m-appeal of man appeal, een term die blijkbaar veelgebruikt was in de Britse filmindustrie. Maar vreemd genoeg ondermijnt The Avengers deze vorm van seksisme. In een aflevering over katten (een onzichtbare tijger valt mensen aan) suggereert iemand aan Steed dat Mrs. Peel wel zo katachtig is, en dat ze wellicht vaak bij hem op schoot zit, waarop de gentleman spy vlijmscherp riposteert: ‘Nou, zo heb ik nog nooit over haar nagedacht.’
Later, lang nadat Rigg wereldberoemd werd en ze geen Mrs. Peel meer was, kreeg Steed een telefoontje van haar in een aflevering van het vervolg, The New Avengers, met Purdey (Joanna Lumley) als Steeds nieuwe partner. Ik heet nu anders, zei Emma. Steed: ‘You’ll always be Mrs Peel to me.’
Maar Diana Rigg was vooral een vrouw, zeker sexy, die spotte met pogingen om haar in te perken tot een specifieke identiteit. Haar wapen hierbij was dat lachje aan het begin van de Avengers-afleveringen. Zo kijkt ze, nog altijd, veel meer naar ons dan wij naar haar.