Aangenaam is de thematiek zelden. Ondanks afleveringen gewijd aan ‘nieuwe mogelijkheden’ (Griekse burgers die kleinschalige economische initiatieven ontwikkelen; een Rotterdamse schooldirecteur die een klimaat creëert waarin zoveel mogelijk kinderen ontplooiingsmogelijkheden worden geboden) overheerst bij deze kijker regelmatig het gevoel uitzicht te krijgen op een beangstigende ‘brave new world’: macht van multinationals, banken, privacy schendende bedrijven of overheden et cetera. Ook als binnen dat kader naar lichtpuntjes wordt gezocht, blijft het gevoel dat de weg instabiel en het ravijn diep is; en dat de kijker niet mee kan sturen. Dat is niet als kritiek bedoeld. Tegenlicht is onmisbaar voor wie de blinddoek weigert.

Komende aflevering, Hoe echt is echt, behoort niet tot de heftigste en heeft bovendien een verbindend commentator, Koert van Mensvoort, die vindt dat de scheiding tussen ‘echt’ en ‘fake’ (thema van de uitzending) in Europa veel te rigide is. Dus op naar Azië, waar ‘echt’ niet alleen een andere betekenis krijgt inzake merkartikelen, maar ook in de schone kunsten en op het terrein van de journalistiek. Onderscheid zien tussen origineel en namaak wordt steeds moeilijker en toekomst-omarmers vinden dat verschil irrelevant. In Taipei zien we de verkooplancering van digitale Vermeer-scans, bejubeld door een tentoonstellingsmaakster omdat Vermeer nu zelfs Taiwanese scholieren en bergdorpelingen kan bereiken. Inderdaad is zo’n scan beduidend ‘echter’ dan Van Goghs scheepjes die aan de muur van mijn jeugd hingen en me voor beeldende kunst wonnen. Van Mensvoort vindt een scan informatiever dan een klein origineel bezien tussen twintig Japanse toeristen door. ‘Kom vooral naar Amsterdam voor de originele schilderijen’, zegt de Nederlandse Vermeer-scanhandelaar nog wel. Ouderwetse benadering in de ogen van de ‘directeur educatie’ van Taiwans National Palace Museum, die al zijn zevenhonderdduizend kwetsbare kunstschatten gedigitaliseerd wil hebben om ze voorgoed in kluizen te kunnen laten verdwijnen.

Ik huiver. Toch, de wonderbaarlijke technieken waarmee oude rolschilderingen in dat museum soms ‘tot leven’ zijn gebracht kun je veroordelen – ze zijn spectaculair en soms smaakvol. Een zwaarder ethisch debat levert het op als we Obama dingen zien doen waar geen camera bij was: het bedrijf Next Media heeft zeshonderd animatoren in dienst die de klok rond nieuwsfeiten, waar geen beeld van bestaat, ‘animeren’ – en die afgenomen worden door pakweg Reuters en Al Jazeera. Ze hebben een database van dertigduizend Bekende Wereldburgers in virtuele vorm. Is dat nog wel journalistiek? ‘Ja, we brengen elke dag de waarheid en binnenkort leest niemand nog nieuws maar bekijkt het op smartphone’, voorspellen ze daar. Ondertussen animeren ze ook al vrolijk dingen die niet gebeurd maar verzonnen zijn. Het resultaat lijkt kinderspel vergeleken bij de virtuele ervaring van de werkelijkheid die Nonny de la Peña als toekomst van de journalistiek ziet en die ze al aanbiedt: wie Guantánamo Bay als gevangene wil ervaren kan bij haar terecht. De gruwel (bijna) aan den lijve ervaren. Ik voorzie de Killing Fields als ‘event’. Walgelijk of juist de manier om onszelf een geweten te schoppen?

Bregtje van der Haak, Hoe echt is echt, VPRO, Tegenlicht, zondag 9 maart, 21.05 uur. Het rijke [Tegenlicht-archief](tegenlicht.vpro.nl).

Beeld: Tegenlicht, Hoe echt is echt (VPRO).