‘The plot thickens’, zoals de Britten zeggen. De maatregel stond in geen enkel verkiezingsprogramma; dook plotseling op in het regeerakkoord; betrof een krankzinnig hoog bedrag (1,4 miljard euro per jaar); werd afgelopen november tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen uiterst knullig door de coalitie verdedigd; was volgens Rutte niet geagendeerd door lobbyende Nederlandse multinationals (lees: Shell en Unilever) en was niet gebaseerd op enig rekenwerk of andere documenten (‘kijk het formatiedossier er maar op na’, aldus Rutte) maar werd gelegitimeerd met een verwijzing naar het onderbuikgevoel van een premier die ‘in al zijn vezels’ voelde dat dit goed was voor Nederland.
Ik heb het over de afschaffing van de dividendbelasting. Vorige week vrijdag werd bekend dat het Wob-verzoek van twee UvA-onderzoekers weliswaar was afgewezen, maar dat er tijdens de formatie wel degelijk memo’s hadden gecirculeerd. Na rijp beraad heeft het kabinet tegen de wil van Rutte in besloten de memo’s alsnog vrij te geven. De journalistieke en maatschappelijke druk werd te groot en de politieke schade van verstoppertje blijven spelen te omvangrijk.
Schrijf u in voor onze dagelijkse nieuwsbrief en ontvang iedere ochtend het beste uit De Groene in uw mailbox
Rutte vecht momenteel voor het voortbestaan van zijn derde kabinet. De voortekenen zijn niet gunstig. Liegen is in Den Haag een doodzonde. En de documenten bevatten ofwel doorrekeningen van het ministerie van Financiën die aantonen dat er geen goede argumenten voor afschaffing zijn. Ofwel ze tonen aan dat Unilever met zijn grote, smerige handen in het delicate onderhandelingsspel heeft zitten wroeten dat in Nederland doorgaat voor politiek. En waarschijnlijk allebei tegelijk.
D66, CDA en ChristenUnie zijn door Rutte en trawanten zwaar onder druk gezet om dit verspillende presentje van ons aan de BV Nederland goed te keuren. Ook al kan Rutte III op een meerderheid in de Tweede Kamer rekenen, de tegenzin waarmee met name Seegers de maatregel verdedigde (‘het voelde als het doorslikken van een meloen’) kan het einde van de coalitiediscipline en daarmee op den duur van Rutte III betekenen. Er zijn populairdere kabinetten over minder gestruikeld. En als Rutte III deze week overleeft, is hier naar alle waarschijnlijkheid het laatste woord niet over gezegd. Al was het maar omdat Seegers niet nog een keer zo door de pomp zal willen gaan.
Wat mij betreft is de dividendsaga illustratief voor de staat van onze democratie. Ten eerste omdat tien jaar na het grootste marktfalen sinds de jaren dertig de greep van de neoliberale ideologie op de middenpartijen kennelijk nog zo groot is dat de metoniem die typerend is voor die ideologie, namelijk dat wat goed is voor Unilever goed is voor Nederland, de ogenschijnlijk verstandige bewindslieden van die partijen voldoende weet te overtuigen om zonder last of ruggespraak met de eigen achterban een bedrag van deze omvang weg te geven aan een handvol Britse aandeelhouders en de schatkisten van een handjevol landen.
Wanneer dringt eindelijk eens door dat multinationals nauwelijks werkgelegenheid genereren, dat onze welvaart niet valt of staat met het wel en wee van de exportsector, dat er überhaupt weinig ‘ons’ is aan die exportsector, en dat ruim twee derde van ‘onze’ economie bestaat uit waarde die binnenslands geproduceerd en geconsumeerd wordt. Waarvan dan ook nog eens een substantieel deel door publiek gefinancierde instellingen als ziekenhuizen, scholengemeenschappen, woningbouwcorporaties en universiteiten.
Lees het nieuwe boek van Mariana Mazzucato, The Value of Everything. Daarin laat zij overtuigend zien dat het de staat is die het merendeel van de ‘waarde’ produceert en dat de markt heel vaak vooral parasieten beloont: banken, vermogensbeheerders, Big Pharma en Big Tech. Rutte’s metoniem is zó jaren negentig en zou na de crises van 2008 en 2010 eigenlijk niet meer overtuigend mogen zijn. Wat goed is voor Unilever is pertinent niet goed voor de Nederlandse samenleving. Wanneer gaan politici dat eindelijk inzien? Het neoliberale tijdperk is ten einde, dames en heren, gesneefd op zijn eigen tegenstrijdigheden.
En ten tweede omdat het haarfijn illustreert hoezeer politiek en economie verweven zijn. We denken te leven in een democratie, maar wonen en werken in feite in een corpocratie. Van publiek gefinancierde handelsmissies voor het Nederlandse grootbedrijf, bilaterale belastingafspraken die multinationals vooraf zekerheid geven over absurd lage belastingafdrachten, een topsectorenbeleid dat publieke gelden bedoeld voor fundamenteel onderzoek weggeeft aan het grootbedrijf tot aan exclusieve toegang tot het Torentje en, zo blijkt uit #dividendgate, ongrondwettelijke deelname aan de coalitie-onderhandelingen. Als je dat optelt, ontkom je niet aan de onthutsende conclusie dat kapitaal de macht heeft en dat onze democratie vooral dient om dat te verbloemen.