Joop van den Ende & Co gaan zich niet alleen met toneelklassiekers bezighouden (zie De Groene van vorige week), ze gaan ook jonge toneeltalenten opleiden. Dat project heet Cum Laude. Is Latijn voor: met lof. Zo studeerde je vroeger af. Ook als acteur. Soms in gala. In de schouwburg. Het persbericht van Joop van den Ende (19 juni) is over dit onderdeel van Toneelmeesters vaag: «Cum Laude biedt jaarlijks een professioneel podium voor het beste talent onder recent afgestudeerde studenten van de toneelacademies in Nederland. (…) Cum Laude wil het nieuwe talent ondersteunen en hen professionele ervaring op laten doen.» Volgens mij is dit een slecht plan. Een primair marktgericht klimaat is geen goede biotoop voor jonge kunstenaars. De eerste lessen in toneelspelen gaan over eenvoud: twee plankieren en één hartstocht – een klassiek motto. Eerst de basis, daarna de verleiding. Eerst het vak, daarna eventueel de commercie. En dit alles vooral niet in de omgekeerde volgorde!

Afgelopen week zag ik de voorstellingen in het project Rightaboutnow.nu op het Westergasterrein in Amsterdam. In een hal van dertienhonderd vierkante meter (dan praten we met recht over een grote zaal) werken ervaren toneelmakers en jonge talenten samen in een even intrigerende als effectieve dubbelslag. Twee voor de prijs van één. Eerst Crux. De bron van die voorstelling is een stuk van de Amerikaanse auteur Arthur Miller (1915-2005), The Crucible. Een zeer actuele vertelling over heksenjacht, massahysterie en over welke keuzes het individu kan maken als-ie onder grote druk staat. In alles (toneelspelen, bewerken, regisseren en levende muziek maken) staan jong en ervaren hier energiek van elkaar te leren en maken ze ondertussen ook nog een enerverende voorstelling.

Na een korte pauze volgt de voorstelling Sleepwalking Democracy, een razende vertelling over wat tegenwoordig grote en kleine criminaliteit heet. Gemaakt samen met toneelspelers uit Los Angeles, die eraan gewend zijn om zich vanuit de afvoerputten van een Amerikaanse metropool te tonen aan een breed publiek. Als toeschouwer word je horendol en slaan je hersens permanent op hol. Er wordt een oude kwestie opgerakeld: de irt-affaire. De Nederlandse justitie hielp enkele jaren geleden criminelen om containers drugs Nederland binnen te voeren, zogenaamd – dát bleek achteraf – om internationale drugsbendes op te rollen. De parlementaire commissie-Van Traa onderzocht de affaire. Uit die verhoren wordt ruim geciteerd. Een documentaire reconstructie is Sleepwalking Democracy overigens geen moment. Het is eerder een deconstructie. De legpuzzel wordt door elkaar geschopt. Wij mogen het werk opnieuw doen. En er het onze van vinden. Er wordt door een Amerikaans-Nederlandse cast gespeeld alsof de duvel hen op de hielen zit. Marjorie Boston heeft een geweldige act waarin ze én een criminele opruimer én twee onderknuppeltjes die moeten worden omgelegd speelt. Het is maar een voorbeeld. De voorstelling zit er boordevol mee.

De twee voorstellingen waaruit het project Rightaboutnow.nu bestaat is een schoolvoorbeeld van hoe je toptalenten die een container aan ervaring brengen, effectief koppelt aan «nieuw talent, teneinde hen te ondersteunen en hen professionele ervaring op te laten doen», zoals het project Cum Laude wordt aangekondigd. Noch Joop van den Ende, noch de Toneelmeesters Hans Croiset en Ger Thijs hadden Rightaboutnow kunnen bedenken. Daarvoor moet je tot aan je liezen in de bagger van deze maatschappij staan, niet te oud zijn (en jong genoeg) om brutale avonturen aan te durven en een effectieve couscous van stijlen en middelen te bereiden. Van den Ende, Croiset, Thijs – óp naar het Amsterdamse Westergasterrein! Kijk daar de ogen uit. En zie daarna zonder gezichtsverlies af van Cum Laude. Jullie kunnen dit niet! Voor het trainen van jong talent hebben we inmiddels betere, sterkere podia. Geleid door mensen die de vinger op de polsslag van de tijd hebben.

Rightaboutnow.nu, een samenwerking tussen Cosmic, Los Angeles Poverty Department en Made in da Shade, is tot en met 8 juli te zien op het Amsterdamse Westergasterrein, Zuiveringshal Oost, reserveren via 0900-0191, www.rightaboutnow.nu. Aanvang 20.00 uur