Dood of verbanning

For Sama is een aangrijpende liefdesgeschiedenis. Die van een economiestudente en een chirurg. Voor elkaar en voor hun baby Sama. Voor hun land en stad; bovenal voor personeel en vrijwilligers van ‘hun’ ziekenhuis, die een hechte gemeenschap vormen.

Liefdesgeschiedenis ook van talloze burgers voor vrijheid en democratie. We zijn in Oost-Aleppo, Syrië, waar de revolutie tegen Bashar al-Assad uitbreekt en waar aanvankelijke euforie plaatsmaakt voor belegering en bombardementen, met dank aan Poetins luchtmacht. Waar elk artikel van het oorlogsrecht grof wordt geschonden: van de zeven ziekenhuizen, waarheen stromen gewonden en doden gebracht worden, is dat van de twee geliefden het laatste dat kapot gebombardeerd wordt. Hij vindt, mirakel, een geschikt pand dat op geen enkele kaart staat, dus niet wordt bestookt. In drie weken wordt daar onder barre omstandigheden nog 890 keer geopereerd. Dan, uitgeput en gedemoraliseerd, krijgen ze het Assad-aanbod om weg te mogen, voorgoed. Het is de gruwelkeus tussen een zekere dood of verbanning (die gevoelsmatig alle offers vergeefs maakt). Sama geeft de doorslag: om haar mogen ze niet blijven.

De hele, speelfilmlange documentaire is een verantwoording door de moeder tegenover haar kindje. Niet in de vorm van een eenduidige apologie, maar in een verhaal vol flashbacks, onzekerheden, trots, twijfels, hoop, spijt, schuld, rechtvaardiging en vragen om vergeving. Want Sama heeft niet om een leven tussen explosies en puin gevraagd. Moeders stem vertelt Sama (en ons) de love story die, alweer miraculeus, tot film kon worden doordat deze Waad al-Kateab vanaf het begin van de ‘Syrische lente’ eerst haar mobieltje en later de camera pakte en zowel het ‘politieke’ als het private filmde. Steeds professioneler. Zo werd ze door Bashar tot journalist en documentairemaker geslagen. Een goede.

Haar intieme voice-over is knap gecomponeerd, zonder pathetiek, soms Arabisch-poëtisch. Bij ter plekke ingesproken commentaar tijdens heftige gebeurtenissen gaat ze even op Engels over. Misschien omdat ze het gevoel heeft dat ‘de wereld’ moet zien waartoe de schoften in staat zijn. En dat is/was een algemeen gevoel in Aleppo: waarom laten jullie (de VN, het democratische Westen) dit gebeuren? In een gruwelijke passage gilt een vrouw wier kind dood in de armen van de vader ligt (ze blijft proberen het tot leven te slaan): ‘Ben je aan het filmen?’ Even denk ik dat ze daar, maar al te voorstelbaar, razend over is, maar nee: ‘Laat de wereld dit zien.’

Sama was niet eens geboren als niet de echtgenote van chirurg Hamza had geëist dat hij met haar zou vluchten. Hij koos voor blijven en dus scheiding. Later voor een huwelijk met Waad en de geboorte van Sama. Waad die we bij het begin zien als achttienjarige: ‘mooiste meisje van de klas’, westers gekleed en gekapt. Ergens onderweg is er opeens de hoofddoek. Vrije keuze? In het slotshot met twee dochtertjes staat het gezin ergens ter wereld naast een kerstboompje. Zij onbedekt en vrij, maar ver van Aleppo. In de aftiteling een opdracht aan alle slachtoffers, ook die van IS.