Weet jij al wat je gaat stemmen? Ik zal niet de enige zijn die deze vraag krijgt voorgelegd. Onlangs weer. In een huiskamer op een verjaardagsfeestje. Mijn eerlijke antwoord is: nee, dat weet ik nog niet. Ik vind het razend ingewikkeld en ben ook niet de enige die worstelt met haar keuze.
Een van de andere gasten vertelde dat hij en zijn vrouw en zoon hele discussies hebben over wat te doen in het stemhokje, maar er niet uitkomen. Hij verwonderde zich daarover. Alle drie hoogopgeleid, politiek geïnteresseerd en toch weten ze het niet. Hoe moet het mensen vergaan die minder goed de politiek volgen, vroeg hij zich af? Die lager opgeleid zijn? Is er eigenlijk wel echt politiek debat waarin mensen argumenten uitwisselen, bereid zijn naar elkaar te luisteren en eventueel hun mening bij te stellen, of zijn mensen alleen maar aan het zenden, vaak nog via gescheld op Twitter ook?
Niet alleen voor politieke partijen geldt dat ze idealiter over de inhoudelijke keuzes die ze maken voor mens en maatschappij met elkaar in discussie zouden moeten gaan, dat geldt ook voor de kiezers. Niks strategie, gewoon stemmen op de partij die jou het meeste aanstaat. Maar dat is nog niet zo gemakkelijk. Want wat vind je dan belangrijk bij die keuze? Welk partijprogramma, welk onderdeel daarvan, staat de lijsttrekker je wel aan. En ben je niet naïef als je buiten beschouwing laat of de partij waar je eventueel op wilt gaan stemmen wel enige invloed krijgt op het regeringsbeleid?
pvda -leider Lodewijk Asscher kwam afgelopen week met een Progressief Pact voor Moderne Zekerheid. SP en GroenLinks moeten zich daarbij aansluiten wat hem betreft, zodat ze een vuist(je) kunnen maken tegen het makkelijk ontslaan van werknemers, tegen het kunnen inhuren van Oost-Europese werknemers tegen een lager loon dan hun Nederlandse collega’s en voor een aantal maatregelen dat moet zorgen voor meer zekerheid op de arbeidsmarkt. Dat voor velen de sociale zekerheid in Nederland niet de zekerheid biedt waarop ze gehoopt hadden, is een van de redenen waarom de pvda er slecht voor staat in de aanloop naar de verkiezingen.
Maar is dit pact voldoende om de teleurgestelde kiezer terug te winnen voor sociaal-economisch links, voor de vrouw die haar baan is kwijtgeraakt, haar aow zag uitgesteld, maar gezien haar 65 jaar geen werk meer kan vinden en nu van de bijstand moet rondkomen na toch tot haar 62ste te hebben gewerkt? Het voorbeeld is niet verzonnen, SP-kandidaat Lilian Marijnissen was bij deze vrouw op bezoek geweest, vertelde ze zaterdag op de radio. Mogelijk is deze vrouw door de persoonlijke aandacht die ze van Marijnissen kreeg geneigd op de SP te stemmen. Vlak aandacht en inlevingsvermogen niet uit, de kiezer wil gehoord worden, zich gekend weten in haar persoonlijke sores. Toch zou ook deze vrouw kunnen overwegen op een andere partij te stemmen, omdat ze misschien bang is dat de linkse partijen samen te klein worden om iets in de melk te brokkelen te krijgen. Mogelijk ziet ze dan toch liever dat het cda groter wordt. Als tegenmacht tegen de vvd in een toekomstige coalitie.
Zorg blijkt voor veel mensen een belangrijk onderwerp te zijn. Maar is dat ook in het stemhokje zo? Voorstellen over geen eigen risico, minder eigen risico of de zorgpremie inkomensafhankelijk via de belastingen laten betalen, buitelen over elkaar heen. Alleen vvd , d66 en de sgp willen niet veel veranderen. Maakt dat het al lastig, de vraag is of een onderwerp als de zorg, of botweg gezegd of enkele honderden euro’s eigen risico per jaar, het kan winnen als doorslaggevend onderwerp van het thema identiteit, samen in de Europese Unie of niet, open of dichte grenzen, de-islamisering of vrijheid van godsdienst, verbinden of uitsluiten? Het onderwerp zorg lijkt ineens futiel tegenover deze vragen die de samenleving lijken te splijten.
En hoe zullen kiezers reageren als ze vlak voor 15 maart zien dat de pvv van Geert Wilders het goed doet in de peilingen en groter lijkt te worden dan de vvd ? Kiezers die per se willen tegenhouden dat Wilders de grootste wordt, kunnen dan geneigd zijn om op de liberalen te gaan stemmen en strategie even belangrijker vinden dan de precieze inhoud van het vvd -programma.
Andersom kunnen goede peilingen voor de pvv ervoor zorgen dat Wilders het tij mee krijgt. Mensen willen graag bij de winnaar horen. Waarom zou dat deze keer anders zijn?
Een andere gast op het verjaardagsfeestje zei ineens: moet ik wel gaan stemmen, die ene stem van mij maakt toch niks uit. Daar kreeg hij, gelukkig, hartgrondig kritiek op. Die ene stem doet het hem niet, denk je mogelijk, maar al die ‘ene stemmen’ samen maken wel degelijk een verschil.
Voormalig vvd -leider Frits Bolkestein huldigde in de jaren negentig de stelling dat niet gaan stemmen een teken van tevredenheid is. Dat kan zijn, maar bij de komende verkiezingen staat er meer op het spel dan in de jaren negentig, toen je met een strategische stem het cda na decennia uit de regering kon proberen te houden.
Niet gaan stemmen kan Wilders de grootste maken of juist een coalitie van partijen die zich verzet tegen het nationalisme en de islamhaat van de pvv regeringsmacht geven. Een stemadvies ga ik niet geven, maar wel dit: ga in ieder geval uw stem uitbrengen. Het kan de doorslag geven.