Het schilderij heet Study Pollock. Daan van Golden heeft uit een zwart-witschilderij van Jackson Pollock een fragment geselecteerd en dat op zijn manier, in olieverf op linnen, opnieuw geschilderd – nauwkeurig en van dichtbij bekeken, met vaste hand, aandachtig en liefdevol. Met zoveel voorzichtigheid ook dat hij het oppervlak van Pollock gestreeld lijkt te hebben. Voor de goede orde: het is van dat stuk Pollock geen kopie. Deze intieme versie is daarvoor veel te eigenzinnig. De schilder heeft op zijn eigen en stille aard naar de Pollock (of een plaatje ervan) gekeken en toen naar een enkele passage van dat zwierige handschrift. Dat wil zeggen, hij keek met de ogen en de aandacht van een stillevenschilder. Pollocks schilderijen zijn groot (dat was deel van hun drama), maar Daan van Golden keek of hij niet een klein stuk geschilder kon vinden dat tegelijkertijd als een samenvatting daarvan kon werken. Eigenlijk keek hij altijd zo geduldig naar een motief dat hij ging schilderen. Daarom is deze Study Pollock ook vierkant. Daar begint de wonderlijke vervreemding. In Pollocks werkwijze lag een breed stuk linnen op de vloer van het atelier. Hij bewoog daar omheen (misschien ook overheen) en liet, uit potjes in zijn hand, dunne verf op het linnen druipen en druppelen. Natuurlijk bewogen zijn armen heen en weer zodat ook de verf met allerlei onberekenbare bewegingen op dat linnen terechtkwam. Soms ook werd gegooid en geslingerd (alles deel van het repertoire). We zien ook zwiepen in de bewegingen van de verf. Het is vooral de breedte die ervoor zorgt dat deze drippings zo magnifiek beweeglijk zijn – als onstuimige wolken boven de horizon van de zee als het na een stortbui begint op te klaren. Maar ik wil me niet te veel door de romantiek van deze schilderijen laten meeslepen. Intussen brengt Daan van Golden een fragment van Pollocks onrustige handschrift vierkant in beeld. Daardoor komt de onrust, alsof je die in een doosje stopt, tot stilstand. Van een fragment van die onrust wordt een stilleven gemaakt.
Het komt door de eigenaardige manier waarop Pollock schildert dat de rusteloze vormbewegingen elkaar voortduwen en opjagen. Als het schilderij dan klaar is, zien we hoe die opstuwingen zorgen voor de ruimtelijke samenhang erin. Eigenlijk is een schilderij een grillige verstrengeling van bewegingen van vorm. Die bewegingen houden door heel het schilderij ook elkaar in beweging. In Study Pollock zien we een fragment van slierten en vlekken die in een roerloos vierkant tot stilstand komen. Wat het was bij Pollock gaan we nu heel anders zien.
Ik maak een korte omweg langs een schilderij van Niele Toroni, ook een vierkant, waarvan het oppervlak regelmatig gevuld is met afdrukken gele verf, met steeds dertig centimeter tussenruimte, van een penseel in standaardmaat nr. 50. Ik zou zeggen: dit prachtige schilderij is met die serene regelmaat van vormbeweging welhaast het tegenbeeld van de rusteloze drukte bij Pollock. Die zijn zo vol als bijvoorbeeld een barok altaarstuk van Rubens. Veel mensen zullen het werk van Toroni waarschijnlijk nogal leeg vinden. Er staan echter wel 52 penseelafdrukken op, neergezet in horizontale lijnen van afwisselend zeven en zes afdrukken – regelmatig als woorden in regels in een gedicht. Toroni heeft ze geschilderd met de hand. Dat zie je en daarom ga je naar de verschillen kijken zoals je luistert naar trillingen in muziek. In die zin laat een werk van Toroni ons zien hoe je naar schilderijen moet kijken om er de rijkdom van te proeven. Ik bedoel ook dit: in Study Pollock heeft wat bij Pollock zelf nog drukke en tomeloze vormverstrengeling was in de beschouwing door Daan van Golden een andere toon gekregen. Het schilderij is behoedzaam geschilderd. Pollocks werk is impulsief omdat het schilderen door dynamiek werd gedreven. Maar Van Golden kijkt en loert en schildert die dynamiek om haar stil te leggen. Vormbeweging wordt vormbegrenzing en concentratie. Intussen volgen we het zwart en wit en dan zien we van de schilder de langzaam bewegende hand.
PS. Ik wilde dit schrijven ter herinnering aan Daan van Golden, die onlangs is overleden. In Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam, is nu een kleine tentoonstelling van werk van hem ingericht. Het schilderij over Pollock bevindt zich, net als de Toroni, in de collectie van het Stedelijk Museum in Amsterdam