Hij is de luis in de pels van de christelijke moraalridders van conservatief Amerika. Tegelijkertijd is hij de enigszins losgeslagen stormram van de verlichte euthanasiebeweging in het land dat al meer dan tweehonderd jaar worstelt met de keuze tussen de idealen van de Verlichting en de leer van de bijbel: Jack Kevorkian, in de media beter bekend als Dr. Death. Ruim vijf jaar al voert Kevorkian vanuit Oakland County, een voorstad van Detroit in de staat Michigan, een verbeten strijd voor de keuzemogelijkheid van zelfdoding voor ongeneeslijk zieken. En voor de mogelijkheid om daarbij zijn hulp in te roepen. Want helpen, dat wil de 67-jarige dokter.
Eind vorige maand ‘hielp’ Kevorkian zijn zevenentwintigste patient, Linda Henslee, een vrouw van 48. Ze had een zenuwziekte en was verlamd tot aan de nek. Kevorkians gammele Volkswagenbusje met daarin het dode lichaam van Henslee werd op een koude januariochtend voor de deur van de gerechtelijk patholoog-anatoom van Oakland County geparkeerd en achtergelaten. Agenten van de plaatselijke politie, op onderzoek uitgegaan na een anoniem telefoontje, zagen door de achterruit van het busje het stoffelijk overschot liggen.
DE GEPENSIONEERDE patholoog Kevorkian is volgens ingewijden al zijn leven lang gefascineerd door de dood. Net van school kwam hij als legerarts terecht in de Koreaanse oorlog, waar hij naar eigen zeggen regelmatig een ‘dodenronde’ maakte langs de gewonde soldaten die door de medici waren afgeschreven. Zijn moeder, met wie hij een hechte band had, overleed aan kanker. Geld is zeker niet zijn drijfveer. Hij vraagt geen betaling voor zijn hulp. Te veel mensen in Amerika sterven een onnodig pijnlijke dood, vindt hij; zelfdoding is te moeilijk om helemaal alleen te doen en dat hoeft ook niet.
Dat is de staande magistratuur van de staat Michigan niet met hem eens. Sinds verleden week loopt er tegen de dokter een proces en dat is niet zijn debuut in de beklaagdenbank. Al direct nadat hij in 1990 voor het eerst zijn machine beschikbaar stelde aan een patient, werd hij voor de rechter gesleept. Maar de zaak werd geseponeerd met als reden dat de staat Michigan geen wet heeft die hulp bij zelfdoding verbiedt.
Ruim een jaar later assisteerde Kevorkian twee vrouwen die een einde aan hun leven wilden maken. De dokter was zich inmiddels bewust van de mogelijke publiciteit en pakte het dit keer beter aan. De vrouwen, Sherry Miller en Margery Wantz, namen voor hun dood een videoband op waarop ze vertelden waarom ze dood wilden en Kevorkians hulp hadden ingeroepen. De dokter hielp niet zomaar iedereen. Mensen die bij hem aanklopten moesten wel ongeneeslijk ziek zijn, veel pijn hebben en in het bezit zijn van hun verstandelijke vermogens. De video-opname werd uitgezonden in de journaals van de grote Amerikaanse televisienetwerken.
Begin 1992 werd de dokter voor de tweede maal aangeklaagd. De rechter liet het nu tot een proces komen. ‘Een jury moet maar uitmaken of het ertoe doet dat er geen wet tegen hulp bij zelfdoding bestaat’, aldus de rechter. Kevorkian werd vrijgesproken. In de loop van 1992 en 1993 bleven de patienten-met-doodswens bij Kevorkian aankloppen. Van heinde en verre kwamen ze naar hem toe, want de dokter hield niet van reizen.
DE TEGENSTANDERS van de dokter zaten echter ook niet stil. Kevorkians bevoegdheid tot het uitoefenen van zijn ambt was hem inmiddels ontnomen. Hij kon niet meer aan de benodigde medicamenten voor zijn mercy-tron komen en ging gebruik maken van een koolmonoxydemasker. Een religieuze groepering beweerde in de vuilnis van een assistent van Kevorkian een document gevonden te hebben, voorzien van de handtekening van de dokter, waaruit bleek dat een patient van Kevorkian op het laatst afzag van de euthanasie. Daarvan zou Kevorkian niets hebben willen weten. Later werd dit tegengesproken door iedereen die bij de zelfdoding aanwezig was.
Volgens een senator van de staat Michigan was de dokter een gevaarlijke gek. ‘Kevorkian wordt met recht Dr. Death genoemd, en hij wil ook nog Dr. God spelen’, aldus de senator. Kort daarna kreeg de staat Michigan een tijdelijke wet die expliciet hulp bij zelfdoding verbood. Kevorkian toonde zich een rabiaat tegenstander van elke wettelijke regeling: ‘Ik geef niets om de wet’, zei hij, ‘ik heb nooit om iets anders gegeven dan het welzijn van de patient die tegenover mij zat.’ Euthanasie was volgens hem dan ook een strikt medische aangelegenheid.
EIND AUGUSTUS 1993 voegt hij de daad bij het woord en trotseert hij de tijdelijke wet. Hij helpt de dertig jaar oude Thomas Hyde met zijn zelfdoding. Hyde lijdt aan een zenuwziekte en is totaal verlamd. In het Volkswagenbusje van de dokter komt Hyde door koolmonoxydevergiftiging aan zijn einde. De maand daarop wordt Kevorkian aangeklaagd met de nieuwe wet als wapen. Hij gaat voor korte tijd het gevang in en weigert de borgsom te betalen. ‘Het is mijn leven of deze immorele wet’, zegt hij. Een sympathisant betaalt de borg voor hem.
Tijdens het proces bepaalt een beroepshof dat de tijdelijke wet tegen hulp bij zelfdoding ongrondwettelijk is. In deze onduidelijke situatie wordt Kevorkian na een juryberaad van zeven dagen in mei 1994 door de rechtbank vrijgesproken. Een jurylid na afloop: ‘We waren ervan overtuigd dat de dokter niet hielp met zelfmoord, maar Hyde uit zijn lijden wilde verlossen.’
Het lijkt Kevorkian even mee te zitten. Hij stapt naar de belangrijkste rechterlijke instantie van het land, het federale hoogste gerechtshof in Washington, met de eis dat de rechters zich uitspreken over het grondwettelijk recht om ‘onverdraaglijke pijn, lijden of ernstige verzwakking te beeindigen door zelfdoding met behulp van instructies’. Het duurt bijna een jaar voordat het hof iets van zich laat horen.
Een uitspraak van het federale hoogste hof komt er niet. De rechters weigeren zelfs zich over de eis van Kevorkian uit te spreken. Een klap in het gezicht van de dokter.
Of dat nog niet genoeg is, verklaart het hoogste hof in zijn eigen staat Michigan dat de tijdelijke wet tegen hulp bij zelfdoding toch wel door de beugel kan en zelfs een rechtsgeldigheid heeft van onbepaalde duur. Daarmee is de weg voor de openbare aanklager vrij om Kevorkian met minstens tien gevallen van hulp bij zelfdoding om de oren te slaan.
Twee weken geleden, op 12 februari, begon het eerste van de twee nu geplande processen tegen de dokter. In de eerste week van de zitting zijn de messen geslepen en is door de aanklager en de verdeding uiterst moeizaam een jurysamenstelling overeengekomen. Op 1 april aanstaande moet Kevorkian weer voor de rechter verschijnen. Twee processen tegelijk zijn er tegen hem aangespannen; een proces met het gewone wetboek van Michigan in de hand en een wegens hulp bij zelfdoding met de oude tijdelijke wet als wapen. Deze wet tegen hulp bij zelfdoding wordt, ondanks de mislukte eerste poging (de zaak-Hyde), weer in stelling gebracht. Rooskleurig ziet het er voor de dokter niet uit. Alle wegen die naar een vrijspraak zouden kunnen leiden, zijn inmiddels bewandeld. Alleen een verrassende jury-uitspraak kan nog soelaas bieden. In de aanloop naar de processen heeft een van de aanklagers al te kennen gegeven dat justitie in Michigan het bloed van de dokter wel kan drinken; ‘Jack Kevorkian spot met de wet. In een democratie moet zoiemand hangen!’