Sakir Khader is een Nederlandse journalist. Opa werd hier eind jaren zestig fabrieksarbeider, maar vond ‘leven in conflict’ in Palestijns Nablus uiteindelijk toch te verkiezen boven ‘leven zonder wortels’ in Nederland. Khaders moeder verkoos Vlaardingen en de vakanties werden doorgebracht bij opa, waar met stenen gegooid werd naar Israëlische soldaten. Opa’s held was Saddam Hoessein die op lot en terugkeer van de Palestijnen bleef hameren. Irak was de Arabische hemel op aarde.
Khader (30) trok er recent maanden doorheen om te praten met ‘gewone mensen’ – van puissant rijk tot straatarm. Een gevaarlijke en, door de politieke en economische situatie, overwegend deprimerende onderneming. Die veel indrukwekkende gesprekken opleverde, zoals we ze uit dat land, althans op televisie, eigenlijk alleen van Sinan Can kennen. Khaders biografie is in zoverre van belang dat die de vijfdelige reeks De puinhopen van Irak (vpro) een vis-in-het-water-effect geeft. Hij lijkt ‘een van de onzen’. Versterkt door het feit dat hij zijn producent ter plekke, Mohammed Rasool, Koerdisch-Irakees, als frequent gesprekspartner inzet.
Ze zijn vrienden, maar misschien juist daarom onderdrukt Rasool zijn ergernis niet als Khader hem over Saddam bevraagt als opa’s kleinzoon die weinig weet van de terreur, waar Iraakse Koerden en sjiieten al te veel van weten. Khader prijst de architectuur van Saddam (waar je een nogal protserige smaak voor moet hebben) en dan wordt het Rasool te veel: ‘Hij heeft die klotehotels niet met eigen geld betaald: gestolen van de armen.’ Als Khader in de voice-over zegt dat hij al op dag één merkt dat praten over Saddam gevoelig ligt bij Rasool, roep ik dus: ‘Vind je het gek?’ En de constatering is des te vreemder omdat Khader voortreffelijk autobiografisch heeft geopend met de vader van zijn Iraakse jeugdvriendje van de Vlaardingse basisschool, die gedeserteerd is uit Saddams leger. Die man ‘met de droevige blik’ legt uit dat zijn Palestijnse vereerders nooit onder hem hebben geleefd. Tegenwicht tegen opa.
Maar er is ook veel indrukwekkends. Bij de demonstrerende armen op het Tahrirplein van Bagdad tegen de rovende politieke elite roept een man: ‘Ik breng mijn vrouw naar haar familie, de kinderen bij hun ooms en blaas mezelf op of word straatrover.’ Pathos, maar op een akelig fundament van collectieve wanhoop. Nog los van die uitzichtloosheid is Irak, sinds de jaren tachtig continu in oorlog, een getraumatiseerd land waaraan IS een gigantische bijdrage leverde. Het psychisch leed in de vluchtelingenkampen is niet te overzien en dat een vrouw daar indringend over haar lijden vertelt is uitzonderlijk, want de schaamtecultuur vereist zwijgen over psychische problemen. Geestelijk hulpverlener Maytham probeert te helpen, maar ‘moet om het taboe heen werken’. In Bagdad wordt een begraafplaats bezocht: doodgraver Haydar kan geen vlees of tomatensoep meer eten na alle gruwelen die hij onder ogen krijgt. Een aflevering gaat over ‘blijven of weggaan’, het dilemma van opa. Worsteling voor talloze jonge Irakezen. En IS hergroepeert.
Sakir Khader, De puinhopen van Irak, VPRO, 5 delen v.a. donderdag 9 januari, NPO 2, 23.15 uur