Warschau – Het verlangen van veel Polen om de eigen geschiedenis te vereenvoudigen tot een verhaal van heldendom, opofferingsgezindheid en slachtofferschap wordt bij voortduring gefnuikt door nieuws uit het ongerijmde.
Deze keer is de droogte schuldig. Doordat het water in de grootste rivier van Polen, de Wisla (of Wijsel), op het laagste niveau staat sinds in de achttiende eeuw de metingen begonnen, komt van alles droog te liggen wat niet van pas komt in het nationale narratief. Zo zijn bij Warschau tientallen joodse grafzerken boven water gekomen. Ze zijn waarschijnlijk afkomstig van de begraafplaats Bródno, waar één procent over is van de ooit driehonderdduizend joodse grafstenen. De stenen werden in en na de oorlog gebruikt als bouwmateriaal en ter versterking van de Wijseloevers.
In een zijtak van de Wijsel, bij het dorp Kamion, is zelfs een compleet gevechtsvliegtuig droog komen te liggen. Het ding was van het Rode Leger en is vermoedelijk in januari 1945 neergehaald door de Duitsers. Polen houden van geschiedenis en de kiosken liggen vol met concurrerende geschiedenistijdschriften, maar dit zijn geen populaire vondsten. Ze passen niet in het nationale zelfbeeld zoals dat vorm heeft gekregen sinds de val van het communisme. Populair is nu geschiedenis die decennialang taboe was, zoals de invasie door het Rode Leger in 1939, de verkrachting door sovjetsoldaten van honderdduizenden Poolse vrouwen in 1945, de terechtstelling van niet-communistische verzetshelden tot in de jaren vijftig. Enzovoort.
Het vliegtuig daarentegen brengt in herinnering dat het Rode Leger maar liefst vijfhonderdduizend soldaten heeft verloren op Pools grondgebied tijdens de verdrijving van de nazi’s. De stenen op hun beurt memoreren de onverschilligheid, onder een meerderheid van katholieke Polen, wat betreft het cultureel erfgoed van de drie miljoen joden die zijn omgebracht tijdens de Duitse bezetting.
Gelukkig is er nog de nazi-trein. Afgelopen week kwam de bevestiging van de burgemeester van Walbrzych: in een geheime tunnel, diep onder de grond, staat een gepantserde trein met luchtafweergeschut erop. De hoop leeft dat dit de trein vol goud is waar al jaren geruchten over gaan. De Duitsers zouden hem hebben verstopt voor de oprukkende Russen. Het graven is begonnen.