Dubbelspion

De documentaire Leonie: Actrice en spionne opent met een vrouw die voor de spiegel een sjaal om haar schouders schikt. Kleding, haar, make-up, belichting en camera-instelling maken duidelijk: speelfilmscène jaren twintig, welgesteld, jong en op punt van ontvangst of uitgaan. Mooi is ze, al hoort men dat niet graag van een oude man, maar zonder die term zou een essentie van de hoofdpersoon ontbreken: haar aantrekkingskracht speelde een even belangrijke rol als haar intelligentie, lef, hang naar spel, avontuur, vrijheid en opportunisme.

Met die fictiescène toont Annette Apon direct haar oplossing voor het probleem hoe een filmisch verhaal te vertellen over iemand van wie geen bewegend beeld bestaat en weinig foto’s. Leonie Brandt was zowel actrice als spionne, en daarom is geput uit speelfilms (Eye-archief), gemaakt in de tijd van haar ‘prime’ (interbellum), vol personages die mannen bespelen en soms letterlijk spioneren. Dat is veel meer dan noodgreep. Samen vormt dit vrouwenpalet het ‘type Leonie’, terwijl veel scènes raak zijn als illustratie van gebeurtenissen in haar leven en de documentaire er een totaal eigen sfeer door krijgt. Naast fictiefragmenten zijn er legio documentaire archiefbeelden om Die Welt von Gestern te illustreren. Soms zijn ze ook metaforen. Na de spiegelscène volgt een fascinerende foto van de echte Leonie, en begint een curieuze gesproken inleiding: ‘Wat volgt zal verbazingwekkend zijn, vol onwaarschijnlijke avonturen die bij nader onderzoek vaak echt gebeurd zijn.’

Later, als mijn aantekeningen het ene na het andere vraag- en uitroepteken bevatten (wat? onmogelijk!), ga ik die waarschuwing begrijpen. Want je kunt er niet omheen dat dit Duitse (!) meisje van eenvoudige afkomst in toneelkroegen rond het Leidseplein belandde, mocht invallen voor een zieke actrice en een geweldige recensie kreeg voor de titelrol van Mariken. (Hè?) In de oorlog schreef ze hoorspelen. Of daarin geheime codes voor Engeland verwerkt zouden moeten worden op verzoek van een Duitse generaal die niet langer in Hitler geloofde en die een geallieerde invasie wilde (een generaal met wie ze hoogstwaarschijnlijk een relatie had, ze nam haar dochtertje mee naar een rendez-vous in Aken), dat moet je willen geloven. Heeft ze in 1929 in Berchtesgaden Hitler ontmoet en hem onderhouden over de positie van ‘de Duitse vrouw’? Ze is wel in hetzelfde hotel geweest.

Dubbelspion werd ze zeker. Ze is naar Ravensbrück gedeporteerd en heeft overleefd, maar vanwege die periode is ze na de oorlog een tijdje gevangengezet. Ze was en blijft ongrijpbaar en uitzonderlijker dan Mata Hari. Gerard Aalders van het Niod heeft over haar geschreven en sprak daarvoor advocaat A.G. Besier, met wie ze na 1945 bevriend raakte. Dat interview is hier gereconstrueerd met Cas Enklaar als Besier. Weer val je van de ene verbazing in de andere. Bestaat de Stadhoudersbrief van Bernhard aan Hitler? Kende ze die? Bezat ze die? Wist ze te veel? Was daarom haar inlichtingencarrière plots afgebroken? Verbittering was de grondtoon sindsdien, doordat ze omstreden was en vergeten werd. Intrigerende vrouw. Intrigerende film.