Wie er zeker van wil zijn dat de bewoners van de voormalige DDR hun beetje geloof in de democratie verliezen, moet deze burgers permanent weghouden van de macht. In Berlijn was het bijna gelukt de halve stad (Oost) het gevoel te geven dat het stembiljet nog net zo waardeloos was als onder Honecker. Massaal had men daar op Gregor Gysi’s PDS gestemd, de democratisch-socialistische opvolger van de communistische eenheidspartij. De PDS wilde graag meeregeren, maar lijsttrekker Klaus Wowereit van Berlijns grootste partij, de SPD, werd door Schröder onder druk gezet om een verkeerslichtregering met liberalen (de «gelen» van de FDP) en Groenen te vormen. Berlijn is nagenoeg failliet en kan zich niet permitteren dat de Bondsgeldkranen worden dichtgedraaid wegens een pro-communistische gezindheid. Maar de twee beoogde coalitiepartners van de sociaal-democraten wisten niets beters te doen dan elkaar in de onderhandelingen voortdurend voor rotte vis uit te maken. Zo kwam begin dit jaar toch nog een rood-rood kabinet tot stand, met de gevatte advocaat Gysi als plaatsvervanger van burgemeester Wowereit.
Hel en verdoemenis over de Duitse hoofdstad! De Koude-Oorlogsretoriek was niet van de lucht toen Wowereit zijn regeerakkoord presenteerde. Menig partijgenoot van de burgemeester gaf zelfs aan «buikpijn» te krijgen van een dergelijk rood machtsblok in Berlijn, waarbij de PDS zelfs als «de klassenvijand» werd aangeduid. De preambule van het akkoord bevatte weliswaar de gebruikelijke riedels tegen het DDR-regime, maar vermocht niemand te imponeren. Met veel bombarie werden partijlidmaatschappen van de SPD opgezegd. Ook in Berlijn, bijvoorbeeld door de ex-hoofdcommissaris van politie en door nieuwe sociaal-democraten, die in de DDR slachtoffer van het communisme waren geweest.
Ook twaalf jaar na de val van de Muur is de Bondsrepubliek gespleten. De wederzijdse vooroordelen van Ossi’s en Wessi’s blijken nog hardnekkiger dan de economische verschillen tussen het oosten en het westen van de staat. In Berlijn blijven beide soorten Duitsers zo veel mogelijk op de eigen speelhelft en heeft elk zelfs eigen reisroutes door de stad, waarbij men liever kilometers omrijdt dan door onbekend, vijandig territorium te moeten. Al was het ongepland, het getuigt van Wowereits wijsheid dit kruitvat te willen besturen met de PDS. In een metropool met ruim zestien procent werklozen kan een regering die tegenstellingen weet te overbruggen, vermijden dat één stadshelft vol gefrustreerden afglijdt in antidemocratische ressentimenten.
De Beierse premier Edmund Stoiber had Berlijn amper «Goede nacht» gewenst met het vermaledijde rood-rode kabinet of zijn partij, de conservatieve Christelijk-Sociale Unie (CSU), lanceerde hem verleden week als enig bespreekbare christenkandidaat voor het bondskanselierschap. Dat was een voortijdig antwoord op de «K-vraag», tegen de afspraken met grote zuster CDU in. Deze partij haastte zich afgelopen zaterdag Stoibers kandidaatschap te fiatteren, daarmee haar eigen kandidaat Angela Merkel platwalsend.
Speelt het oprukkende Oosten een rol bij de wens om Edmund Stoiber het Avondland te laten redden? De keuze voor de succesvolle manager van het economisch relatief goed boerende Beieren boven de gematigde Oost-Duitse is hoe dan ook een ferm statement. Je moet wel heel feministisch zijn om te geloven dat Merkel enkel abserviert werd omdat ze een vrouw is. Stoiber is in de leer geweest bij Franz Josef Strauss, die ooit heeft gezegd dat er rechts van de CSU geen democratische partij meer kon bestaan. De huidige premier van de «Vrijstaat» staat bekend om zijn aversie tegen homo’s, buitenlanders onder wie inwoners van de voormalige DDR, ex-68'ers (zoals de huidige bondskanselier Gerhard Schröder) en alle andere voor Beieren wezensvreemde elementen.
In Nederland overheerst ook al onbegrip over de rood-rode regering in Berlijn. Analyses waarin regeringsdeelname van de PDS wordt gezien als de beste manier om de burger uit het oosten van Duitsland bij de les te houden, zijn hier nagenoeg onvindbaar. «De communisten komen», begon het eerste hoofdredactionele commentaar in NRC Handelsblad op de Berlijnse regeringsploeg, waarbij het aantal PDS-stemmers in West-Berlijn met de factor vier werd overdreven. Berlijn stort zich in een groot experiment, schrijft de commentator.
Met dat experiment valt het wel mee. Een andere Duitse deelstaat (Berlijn is er ook een, met een heuse regering), Mecklenburg-Voorpommeren, wordt al jaren geregeerd door zo'n rood-rode coalitie. De SPD-premier aldaar, Harald Ringstorff, is zelfs een Ossi anders dan zijn collega Wowereit. Ringstorff noemde het kanselierskandidaatschap van Stoiber «een beslissing tegen Oost-Duitsland».
Het ziet er niet naar uit dat de participatie in deelstaatregeringen de Partij van het Democratisch Socialisme veel winst brengt. Vorige week maakte Gregor Gysi bekend dat hij zelf senator (een ministerspost) van Economische Zaken in Berlijn wordt. Hij moet, net als zijn partijgenoten van Gezondheidszorg en Cultuur/Wetenschap, gigantisch bezuinigen en daarmee win je geen communistische zieltjes. Een rood-rode arbeidsmarktpolitiek zal zich in de hoofdstad amper kunnen onderscheiden van de rood-zwarte politiek van de gestruikelde SPD-CDU-regering. Er moet nog meer worden bespaard dan de afgelopen jaren.
«Dat is een brandstichter tot brandweerman maken», verwoordde een CSU-er Gysi’s senatorschap Economie. De grap dat Gysi het Berlijnse bedrijfsleven op zijn gunstigst met de Russische maffia zal verrijken, ligt op veler lippen. Je zou bijna vergeten dat het de malversaties van de CDU in en rond Berlijns vorige regering waren, die de stad nagenoeg bankroet hebben gemaakt en die verantwoordelijk waren voor de val van de Grote Coalitie in de hoofdstad, en niet de daden van de PDS.
Edmund Stoiber schuift de schuld voor de economische misère in de Bondsrepubliek nog steeds op de DDR en dus aan «SED-erfgenamen» van de PDS. Op bondsstaatniveau moet Schröders rood-groene coalitie zien te overleven, geplaagd door vier miljoen werklozen en slechte vooruitzichten. Dat biedt de christelijke kanselierskandidaat enig perspectief bij de verkiezingen van komend najaar. De angst voor gitzwart lijkt in de Bondsrepubliek meer gerechtvaardigd dan die voor knalrood.