Duivelse donderpreek

Zeal & Ardor is veel meer dan de eenmansband van de Zwitserse Amerikaan Manuel Gagneux. Het is een gedachte-experiment. Toen Gagneux, zelf zwart, zich verdiepte in de spirituele liederen van Amerikaanse slaven probeerde hij zich voor te stellen hoe die muziek zou hebben geklonken als het een protest was geworden tegen het opgelegde christendom. Waar is muziek tegen een christelijke meerderheidsmoraal het verst doorgevoerd, vroeg hij zich af. Het antwoord: in Scandinavië, bakermat van de satanistische black metal. Wat nou, maakte Gagneux zijn associatie af, als je die twee stijlen zou combineren? Als je zwarte spirituals dus zou laten klinken alsof ze worden gezongen en gespeeld door satanisten?

Het had een muzikale rariteit kunnen worden, een grap – een slechte ook. Het werd Zeal & Ardor, een van de meest fascinerende bands van de afgelopen jaren. Het gedachte-experiment van Gagneux is samengesteld uit twee muziekstromingen die ogenschijnlijk weinig met elkaar gemeen hebben, maar wat ze delen is een dreigende intensiteit. Gagneux heeft de repetitieve broeierigheid van oude zwarte spirituals, waarin de herhaalde, vaak waarschuwende korte zinnen na verloop van tijd het karakter van mantra’s krijgen, onder hoogspanning gezet door er een enorm omgekeerd kruis boven te hangen. Ieder moment kan de bezwering worden doorbroken door een hels gekrijs, en de bluesmaat van de dreunende kettingen aan flarden worden gebeukt. Voorspelbaar wordt het nergens: in een nummer als Built on Ashes op zijn nieuwe, tweede album Stranger Fruit, gebruikt hij de metal-invloeden juist om de blues te intensiveren, niet om die te doorbreken.

Op live-opnamen is te zien hoe serieus Gagneux het heeft uitgevoerd. Niet alleen ziet hij er met zijn tamelijk maniakale blik bepaald niet uit alsof hij hier met een ironische stijloefening bezig is, hij heeft ook de vocale en muzikale fundamenten grondig aangepakt. Als zijn extra twee vocalisten a capella zinnen als ‘A good God is a dead one / A good lord is a dark one/ a good lord is the one that brings the fire’ inzetten, schuiven donkere wolken als vanzelf voor de zon. En dan moet zijn band nog inzetten – venijnig en afgemeten strak – en de duivelse donderpreek nog volgen: ‘The riverbed will run red with the blood of the saints and the blood of the holy’.

Het is op momenten als deze alsof Gagneux met een paar jaar vertraging de soundtrack van Quentin Tarantino’s Django Unchained heeft geschreven: een fantasie van een gewelddadige wraakoefening in het Mississippi van de laatste jaren voor de Amerikaanse Burgeroorlog. Om daar een satanistische twist aan te geven die zelfs Tarantino niet had kunnen bedenken – een compliment op zichzelf.