MET ZIJN DUIZENDEN verlaten rijtjeshuizen in verschillende staten van verval, de raamloze skeletten van lege fabrieksgebouwen en dichtgetimmerde winkelpuien, de met onkruid overgroeide lege percelen vol rottend afval en de speeltuinen waar de kinderen niet meer komen vanwege de gebruikte drugsspuiten die overal liggen, is Camden, in de staat New Jersey, het perfecte affiche voor verpaupering. Het is ook de armste stad van Amerika. Het gemiddelde jaarinkomen van de zeventigduizend inwoners, waarvan negentig procent zwart of latino is, ligt onder de tienduizend dollar. De werkloosheid ligt vermoedelijk op dertig of veertig procent. Niemand weet het precies, omdat veel inwoners al generaties lang niet meer deelnemen aan de formele economie. Er zijn geen bioscopen, geen hotels. Er is één supermarkt, gelegen aan de ringweg rondom Camden, buiten bereik van de oorlog die al enkele decennia in de stad woedt.
Die oorlog is de war on drugs - naar een idee van president Nixon, en in 1982 door president Reagan daadwerkelijk in werking gezet. In het kader van die oorlog heeft de politie van Camden op een gewone werkdag al voor het middaguur zo'n dertig arrestaties verricht. De arrestanten zijn veelal tieners (zeven op de tien leerlingen maken de middelbare school niet af), die daarmee meteen hun toch al schamele kansen op de arbeidsmarkt zo goed als kwijt zijn - evenals een deel van hun burgerrechten. Doordat de drugsoorlog voornamelijk tegen minderheden wordt gevoerd, heeft dit beleid volgens burgerrechtenactiviste Michelle Alexander de facto hetzelfde effect als de segregatiewetten die tot 1964 in het zuiden van de Verenigde Staten golden. In haar boek The New Jim Crow omschrijft Alexander, verbonden aan het Moritz College of Law in Ohio, de massale detinering van zwarten in het kader van de drugsoorlog zelfs als een ‘raciaal kastensysteem, ontworpen door mensen die slechts in woord kleurenblindheid omarmen’.

U gebruikt nadrukkelijk het woord ‘kaste’, en niet ‘klasse’. Waarom?
‘Een klasse kun je ontstijgen, maar wie eenmaal vanwege een drugsvergrijp het systeem is ingeveegd, wordt voor de rest van zijn leven als tweederangs gebrandmerkt. Hij verliest als misdadiger (felon) een groot deel van de rechten waar de burgerrechtenbeweging ooit voor vocht: het recht om te stemmen, het recht in een jury te zitten, het recht om gevrijwaard te blijven van discriminatie op de arbeidsmarkt, in huisvesting, in het onderwijs, in sociale voorzieningen. Een veroordeling tot een proeftijd is al genoeg om voor de rest van je leven als felon te boek te staan.’
Gaat de analogie met Jim Crow (spreektaal voor de oude segregatiewetten in het Zuiden - mvg) niet wat ver?
‘Net als tijdens Jim Crow wordt het strafrechtelijk systeem aangewend om kasten te herintroduceren in de VS, zoals dat vlak na de Burgeroorlog eveneens gebeurde met het convict leasing-systeem: zwarten werden bij bosjes gearresteerd voor kleine vergrijpen - zoals afval op straat laten vallen of landloperij - tot gevangenisstraf veroordeeld en vervolgens verhuurd aan plantages. Het idee was dat ze hun vrijheid zouden kunnen terugverdienen, maar ze verdienden nooit genoeg om de plantagehouders terug te betalen voor voedsel, kleding en onderdak.’

Was de drugsoorlog vanaf het begin gericht tegen de zwarte bevolking?
‘Het was steeds de bedoeling om bestaande raciale spanningen en angsten binnen de maatschappij te exploiteren. Republikeinse enquêteurs hadden ontdekt dat harde retoriek op het gebied van drugsmisdaad en misbruik van sociale voorzieningen het goed deed bij de blanke onder- en middenklasse, vooral in het Zuiden, waar men nog altijd wrokkig was over de successen van de burgerrechtenbeweging. Toen de drugsoorlog in 1982 werd uitgeroepen, was drugsgebruik juist aan het afnemen en maakten de meeste Amerikanen zich er nauwelijks druk over. Tot enkele jaren later de crackepidemie toesloeg. De regering-Reagan nam meteen mensen aan om de media gruwelverhalen te voeren over crackbaby’s, crackhoeren en crackgeweld in de zwarte binnensteden, wat voor altijd de publieke perceptie veranderde. Sindsdien gelden zeer strenge minimumstraffen voor kleine drugsvergrijpen.’
Hoe reageerden de Democraten?
‘Die concurreerden met de Republikeinen over wie het hardst optrad tegen drugsmisdaad. In een poging de zogenaamde Reagan-Democraten in het Zuiden terug te winnen, liet president Clinton de drugsoorlog verder escaleren. Hij overzag de grootste toename van zwarte gedetineerden in de geschiedenis van de natie. Hij was ook verantwoordelijk voor het weren van drugsveroordeelden uit publieke huisvesting en het hen onthouden van voedselbonnen voor de rest van hun leven.’

PASSEN ZWARTE politici ook binnen uw thesis?
‘De get tough-retoriek doet het goed bij politici van welke huidskleur of welk gezindte dan ook. Tijdens de slavernij waren er zwarte slaveneigenaren, tijdens Jim Crow waren er restauranthouders die zich tegen desegregatie verzetten tegen omdat dat hun handel bedreigde. Tegenwoordig zijn veel zwarte politici verantwoordelijk voor de massale detinering van zwarten, vaak voor niet-gewelddadige drugsvergrijpen die net zo vaak voorkomen in blanke middenklassemilieus. Studies hebben aangetoond dat zwarten en blanken in opmerkelijk gelijke mate drugs gebruiken en verhandelen. Maar ons stereotype van de drugsdealer is: een zwarte jongen met afgezakte broek op de straathoek.’
Zijn de jongens op de straathoeken van Camden dan geen dealers?
‘Natuurlijk wordt er volop gedeald in het getto. Maar een blanke uit Kansas rijdt echt niet naar de hood om wiet of crystal meth te kopen - dat koopt hij van andere blanken bij hem in de regio. Toch wordt de drugsoorlog bijna exclusief tegen arme, gekleurde gemeenschappen gevoerd.’
Ondertussen klagen de inwoners van Camden over het geweld waarmee de drugshandel gepaard gaat.
‘Daartegen moet ook worden opgetreden. Maar de perceptie dat de drugsoorlog is gericht op drugsgeweld en het oppakken van grote drugsbazen, klopt niet. Vanaf het begin draaide de drugsoorlog om het aantal arrestaties. Het is een numbers game: het openbaar ministerie wordt in dollars beloond voor het aantal mensen dat het systeem opveegt. Het is dus lucratief voor de politie om veel zogenaamde stop and frisk-operaties (preventief fouilleren - mvg) te houden in arme, dichtbevolkte stadswijken. In 2005 waren vier van de vijf arrestaties voor drugsbezit, vaak niet meer dan een beetje wiet voor eigen gebruik, slechts één op vijf arrestaties was voor drugsverkoop. Overigens, als de stop and frisks vanaf het begin ook in blanke wijken waren gehouden, was de drugsoorlog al dertig jaar geleden voorbij geweest vanwege de publieke verontwaardiging over het aanhouden van jongelui louter omdat ze op straat lopen.’

PRESIDENT Obama lijkt een andere houding ten opzichte van drugsproblematiek te hebben.
‘Obama heeft toegegeven dat hij in zijn jeugd meermalen drugs heeft gebruikt. Als hij was opgegroeid in de hood, was hij misschien ook wel in het massale detentiesysteem terechtgekomen. Dan was hij zijn stemrecht kwijtgeraakt, laat staan dat hij ooit nog president had kunnen worden. Hij spreekt regelmatig over nieuw beleid, met de nadruk op preventie en behandeling. Maar ik zie geen grote verandering. Er is meer geld voor de behandeling van verslaafden, maar in het kader van de economische stimulus gaat ook meer geld naar vervolging.’
In 1954 besliste het Supreme Court (Brown vs Education) dat rassenscheiding op scholen ongrondwettig was.

Verwacht u in de strijd tegen de drugsoorlog hulp van de rechtbanken?
‘“Brown” was uiteraard een belangrijke beslissing, maar er was een massale sociale beweging nodig om Jim Crow tien jaar later op de knieën te krijgen. Daar komt bij dat het huidige Hof zeer conservatief is. Ook van Obama verwacht ik niet veel. Het is onwaarschijnlijk dat hij politieke risico’s zal nemen namens gevangenen, om vervolgens als soft on crime te worden gelabeld. Als we willen dat Obama iets onderneemt, dan moeten we hem daartoe dwingen.’
Wat zijn de grootste hordes die genomen moeten worden?
‘Er staan zoveel belangen op het spel. Als we zouden terugkeren naar de detentiegraad van de jaren zeventig zouden we vier van de vijf gevangenen moeten vrijlaten. Meer dan een miljoen mensen in het strafrechtsysteem - van gevangenbewaarders tot cateraars tot politieagenten - zouden hun baan verliezen. Veel gevangenissen staan in arme blanke plattelandsgemeenschappen die al op de rand van economische instorting staan. Dus we zullen tegen raciale angsten en vooroordelen moeten strijden. En als altijd zal de oppositie de raciaal gecodeerde get tough-taal gebruiken. Je zult in de media een plotselinge toename van verhalen over de pathologieën van de stedelijke onderklasse zien. Daarom zullen we een massale sociale beweging moeten bouwen om een einde te maken aan de massale detentie van zwarten in Amerika.’

Denkt u dat een dergelijke beweging in een plaats als Camden zal beginnen? De mensen hebben niets meer te verliezen, zou je zeggen.
‘De raciale vooroordelen en stereotyperingen in dit land hebben ertoe geleid dat veel arme zwarten hun deplorabele toestand aan zichzelf wijten. Een great awakening, een nieuwe bewustwording, is nodig om die mensen weer rechtop te laten lopen. De media-aandacht die ik tot nu toe voor mijn boek heb gekregen, is niet bemoedigend. CNN en Fox hebben het genegeerd. Ze hebben nog niet eens aandacht besteed aan de gevangenisstakingen in Georgia, de grootste uit onze geschiedenis, van afgelopen december. Gevangenen in vijf instellingen eisten basale grondrechten en loon voor hun arbeid - gedetineerden in Georgia zijn verplicht te werken. The New York Times wijdde een artikel aan het feit dat de staking was georganiseerd met verboden mobiele telefoons, die ze van bewakers hadden gekocht. De krant schreef echter niet over de omstandigheden in de gevangenissen die tot de stakingen hadden geleid. Blijkbaar vallen de ervaringen van arme kleurlingen, vooral degenen die gebrandmerkt zijn als criminelen, buiten het algemeen belang. Dus haalt een moord in de binnenstad nauwelijks het nieuws, terwijl de verdwijning van een blanke studente jarenlang van muur-tot-muur gevolgd wordt.’

Onder Obama verandert weinig
Begin deze maand verscheen een geruchtmakend rapport van The Global Commission on Drug Policy. Met bobo’s in de gelederen als ex-VN-chef Kofi Annan, oud-minister van Buitenlandse Zaken van de VS George Shultz en voormalige (conservatieve) presidenten van Mexico, Colombia en Brazilië is het rapport niet te negeren. Hun wetenschappelijk onderbouwde conclusie: de oorlog tegen drugs, in 1971 afgekondigd door president Nixon, heeft gefaald, drugscriminaliteit is onbeheersbaar geworden en het aantal harddrugsgebruikers blijft wereldwijd stijgen. Ter illustratie: Nixons eerste drugsbestrijdingsbudget was honderd miljoen dollar. Dat van president Obama is 15,1 miljard. De groep pleit voor decriminalisering van gebruikers en roept regeringen op voorzichtig te experimenteren met ‘legale regulering’.
In zijn boek Dreams from My Father (1995) schreef Obama dat hij ooit cannabis en cocaïne probeerde. Heroïne niet, want hij had een hekel aan de dealer. In 2009, twee maanden na zijn beëdiging tot president, leek Obama te breken met de war on drugs. Een onderminister stelde dat voortaan het antidrugsbeleid zou uitgaan van public health needs. Sindsdien veranderde echter weinig. Hoewel Obama niet optreedt tegen de dertien Amerikaanse staten die medisch gebruik van cannabis toestaan, blijft repressie de regel. Volgens een achtergrondstudie bij het Global Commission-rapport zijn de VS de bakermat van een ontaard vervolgingsbeleid. Nooit eerder zaten wereldwijd zoveel mensen vast wegens drugs: tien miljoen.
De regering-Obama nam onmiddellijk afstand van het Global Commission-rapport. Volgens een Witte Huis-woordvoerder is verslaving ‘een ziekte die effectief behandeld en voorkomen kan worden’. Elke vorm van legalisering wees hij af.

Misdaad en straf

  • De Amerikaanse gevangenisbevolking groeide in dertig jaar van ongeveer 300.000 tot 2,3 miljoen; voornamelijk door drugsveroordelingen
  • Geen land ter wereld detineert zoveel mensen als de VS: 750 per honderdduizend. In Nederland is dit 150
  • Momenteel detineren de VS een groter percentage van hun zwarte bevolking dan Zuid-Afrika tijdens de apartheid
  • In hoofdstad Washington DC komt naar schatting 75 procent van de jonge zwarte mannen op enig moment achter de tralies terecht
  • Verschillende studies hebben aangetoond dat blanken en zwarten in de VS in gelijke mate drugs verhandelen en gebruiken Bron: Behind Bars in America, Pew Center, februari 2008

Michelle Alexander, The New Jim Crow: Mass Incarceration in the Age of Colorblindness. The New Press, 279 blz., €21,95