Het was een van de meer beklijvende beelden in een saaie verkiezingscampagne. Vlaams Blok-topman Gerolf Annemans die zich laat scheren bij een Turkse kapper en daar, wat plaagstootjes uitdelend, verbroedert en discussieert met de mondige allochtone medemens. In opdracht van de openbare omroep VRT veegde hij ook de kapperszaak nog aan. Een leuk filmpje: een politicus van racistische signatuur ruimt het haar van gekleurde mensen op. De impliciete boodschap was: zie je wel dat Vlaams Blokkers geen enge lui zijn die buitenlanders haten en migranten allemaal linea recta richting thuisland willen sturen.

Dit soort charmeoffensiefjes past perfect in de strategie van het Vlaams Blok dat altijd een agressief en onverdraagzaam imago had. Hoewel men sinds de oprichting van de partij in 1979 een gestage opmars doormaakte, oordeelde de top dat de partij voor deze verkiezingen een vrouwvriendelijker imago nodig had. Symbolen als bezems en bokshandschoenen werden opgeborgen. Nu siert een glimlachende Vlaamse blonde die het V-teken maakt de verkiezingsaffiches. Het V-teken staat voor veilig Vlaanderen en ook voor vreemdelingen, nog altijd de core business.

Het Vlaams Blok was wat betreft kiezers en gekozenen vooral een mannelijke partij. Daarom plaatste het Blok voor het eerst veel vrouwen op de kieslijst, al onthulde De Morgen dat twee derde van de 106 vrouwelijke kandidaten echtgenotes, maîtresses of andere intimi van Blok-mannen zijn. De partij gebruikt haar vrouwen als een soort «wasverzachters» met de blonde advocate en voormalig Miss België Anke Van Dermeersch (derde op de senaatslijst) op kop. Boegbeeld Philip Dewinter zei onlangs: «We willen de vooroordelen weghalen. We zijn helemaal geen extreme, onverdraagzame of vrouwonvriendelijke partij.»

De strategie lijkt te werken. Vriend en vijand zijn het erover eens dat de xenofobe partij voor de eerste keer als een normale partij aan deze door de media gedomineerde verkiezingscampagne meedoet. In de peilingen doet de partij het met 16 tot 18 procent van de stemmen erg goed. In 1999 kreeg ze 15,5 procent. Inmiddels is het strak georganiseerde Blok de derde partij in Vlaanderen. Dat is geen quantité négligeable meer, beseffen journalisten en politici steeds beter.

Bij de vorige campagnes klaagde het Vlaams Blok nog dat het werd doodgezwegen door de media: «Er is sprake van censuur, vuilspuiterij en regelrechte nieuwsmanipulatie.» De publieke omroep VRT concludeerde jaren geleden in een officiële nota dat het Vlaams Blok in de politieke berichtgeving alleen aan bod kwam als de partij zorgde voor een nieuwsfeit of als ze een nieuw standpunt innam. Die terughoudendheid gold in grote lijnen ook voor andere media. Yves Desmet, politiek hoofdredacteur van De Morgen (en boegbeeld van het VTM-programma Polspoel & Desmet) zei enigszins sarcastisch over de lijn van zijn krant: «Wij vragen het Vlaams Blok alleen nog maar als we er op kunnen kloppen. Als doodzwijgen niet helpt en er op kloppen ook niet, laat ons er dan maar op slaan, dan hebben we er tenminste nog plezier aan.»

«Maar», stelt journalist en Blok-watcher Marc Spruyt (auteur van Wat het Vlaams Blok verzwijgt), «mijn ervaring is dat hoe kritisch je in interviews ook bent, ze altijd scoren.» Voormalig VRT-journalist Walter Zinzen beaamt dat in het weekblad Humo: «Het probleem is dat het Blok altijd met cijfers en statistieken voor de dag komt die je tijdens een live-uitzending niet kunt verifiëren. Met name Philip Dewinter heeft daar een patent op.»

Spruyt: «Ik vind het verontrustend dat journalisten met meer middelen en mogelijkheden, zoals bij de VRT, mij bellen om snel wat over het Blok te vragen. De media doen nauwelijks nog pogingen om die partij te ontmaskeren. Men is zelfs in toenemende mate aangewezen op de informatie van de partij zelf en zo bepaalt de partij het beeld dat ze naar buiten brengt.»

Rik van Cauwelaert, hoofdredacteur van het weekblad Knack, kreeg het verwijt dat zijn blad op 2 april een groot interview met Dewinter publiceerde en zijn foto op de cover plaatste: «Wij hebben sindsdien weer onze gebruikelijke gepaste afstand in acht genomen. Dat charter op de VRT heeft mij altijd verbaasd. Dat het blijkbaar even snel in de prullenbak verdween heeft me ook verbaasd. Vlaams Blok-politici worden nu in infotainment betrokken. Er heerst duidelijk verwarring in de media. Terwijl een vraag als: wie geeft die mannen mediatraining? aan de orde zou moeten komen. Of: hoe zit het met de verdeeldheid in de joodse gemeenschap van Antwerpen, waar het Blok een ongelooflijk charmeoffensief voert?»

Spruyt: «Het Vlaams Blok heeft de verkiezingen in strategische zin nu al gewonnen. Het cordon sanitaire zal zeker verder afbrokkelen en het Vlaams Blok zal daardoor weer worden versterkt.»

Het cordon sanitaire is een in 1991 door de andere politieke partijen gemaakte afspraak dat men geen bestuursakkoorden zou sluiten met het Vlaams Blok. Dewinter heeft verklaard dat dit cordon sanitaire zijn partij geen electorale windeieren heeft gelegd. Toch wil de partij ervan af. Op 16 april deed Blok-voorzitter Frank Vanhecke een oproep om de «bestuurlijke schutskring» te slopen: «Het Vlaams Blok stelt verheugd vast dat de oproep tot bezinning die door de Vlaamse bedrijfsvereniging Pro Flandria werd gelanceerd, steeds meer bijval kent van onder anderen industriëlen van naam en faam.» Ook het taboe op lidmaatschap van het Blok verdwijnt beetje bij beetje. In maart riepen 28 prominente Vlamingen op «om open, volwassen en democratisch om te gaan met politieke stromingen die beantwoorden aan fundamentele opvattingen die leven binnen de Vlaamse samenleving».

Steeds meer progressieve opiniemakers pleiten al langer voor een andere aanpak. «De strijd tegen extreem rechts zoals die sinds 1988 wordt gevoerd, is er een van veel illusies en bitter weinig resultaten», schreef de Belgische journalist Filip Rogiers in het boek Eigen schuld eerst: Wat we niet willen horen over extreem-rechts. Volgens de auteur is er sprake van «schuldig verzuim» van de democraten, hetgeen heeft bijgedragen aan de fpö’isering. «De strijd tegen een van generalisatie, simplificatie levende, racistische partij is ook niet gemakkelijk», gaf Rogiers toe. Maar «Blok-bestrijders slagen er zelden in om een derde weg te vinden tussen een versplinterde analyse van de complexe samenleving en de leugenachtige simplificatie ervan». Rogiers stelde dat al degenen die het moreel-ethische gelijk terecht aan hun zijde wisten, om te beginnen de reële problemen onder ogen hadden kunnen zien.

Door het taboe rond allochtone bevolkingsgroepen — uit angst dat het Blok er garen bij zou spinnen — had het Blok het veld voor zich alleen. De humuslaag van ongenoegen, verzuring, onzekerheid en sociale spanningen deed het Vlaams Blok floreren. Afgelopen week toonde een sociologisch onderzoek aan dat de Vlaming zich nog steeds onveilig voelt. Een andere enquête — in opdracht van de christen-democraten — gaf onlangs aan dat men vooruitgang ervaart, maar dat was direct nadat de Vlaamse regering een akkoord had gesloten over verplichte inburgeringscursussen voor nieuwkomers. Kennelijk kan een doortastend beleid — gesteund door allochtone organisaties — de perceptie bijsturen.

Is het Vlaams Blok echt een andere partij geworden? Geenszins, zeggen de kenners. Moraalfilosoof Etienne Vermeersch in Humo: «Dewinter heeft bewezen het nazi-racisme aan te hangen: de jodenhaat heeft hij omgezet in haat tegen Marokkanen en Turken.» Een belangrijke pijler in het programma blijft het vreemdelingenbeleid. Volgens het Blok moet de immigratie worden gestopt en hebben alleen politieke vluchtelingen uit Europa recht op asiel. Diegenen die geen asiel krijgen of illegaal in het land zijn, moeten worden gerepatrieerd. En de antiracismewet uit 1991 moet worden afgeschaft. In eigen woorden: «De multicultuur leidt niet tot een harmonische samenleving, maar tot verdeeldheid en ontwrichting, niet alleen bij de autochtone bevolking, maar ook bij de inwijkelingen. Vlaanderen mag daarom niet evolueren naar een ‹multiculturele› maatschappij.»

Dirk Jacobs, socioloog van de Katholieke Universiteit Leuven: «Men is vertrokken van xenofobie, gekoppeld aan antipolitiek. Veiligheid is nu hét thema. Veel mensen gaan akkoord met die standpunten en veel minder met de migrantenstandpunten.» Ook volgens Spruyt is de partij geen haar veranderd. Het afzwakken van het befaamde zeventig-puntenplan was een cosmetische operatie om de partij salonfähiger te maken: «Uiteindelijk blijft het Blok assimilatie eisen. De islamitische cultuur en godsdienst moeten worden afgezworen omdat die niet te verenigen zijn met de Grieks-Romeinse, de joods-christelijke traditie en de waarden van de Verlichting. Hoezeer islamitische migranten zich ook aanpassen, het zal nooit genoeg zijn. Zij blijven onwelkome indringers die eigenlijk zouden moeten opkrassen, al wordt dergelijke taal niet meer door het Blok gebruikt.»

Jacobs: «Ze willen het cordon sanitaire doorbreken om ooit deel te kunnen nemen aan het beleid. Het probleem van het Blok is dat er in hun grondbeginselen — die volgens de statuten niet zijn te wijzigen — dingen staan die duidelijk extreem rechts zijn. Zoals de terugkeer van niet-Europese vreemdelingen tot en met de derde generatie en het uitgangspunt van een etnisch homogeen en onafhankelijk Vlaanderen. Dit blijft de basis van de partij.»

Op 16 mei debatteert moraalfilosoof prof. Etienne Vermeersch met Philip Dewinter in het VRT-programma Woord tegen woord