Een jonge Amsterdamse besluit door Israël en de Westbank te fietsen en contact te leggen met leeftijdgenoten. Om te onderzoeken hoe die met de gruwelkluwen van Arabisch-joodse, Israëlisch-Palestijnse betrekkingen omgaan. En hoe ze de toekomst daarvan, en daarmee die van zichzelf, zien en eventueel proberen te beïnvloeden. Een gewaagde onderneming, praktisch en psychologisch, maar als de materie je al lang sterk bezighoudt, dan kun je waarschijnlijk niet anders. Natascha van Weezel, filmend en schrijvend journalist, is mede zo betrokken omdat ze joods is en Israël deel van haar familiegeschiedenis uitmaakt, terwijl ze kritisch is over de politiek van die reëel bestaande staat.
Er liggen nogal wat letterlijke en figuurlijke kuilen op haar weg, waaronder uitgerekend die enorme betrokkenheid met zijn voor- en nadelen, maar bang is ze niet, dus peddelen maar. Niet door Gaza, omdat iedereen zegt dat dat door Hamas veel te gevaarlijk is. En niet met het kettinkje-met-davidsster dat ze altijd met trots draagt. Dat ze het sluitinkje eerst niet open krijgt (het afleggen van dit symbool filmen is natuurlijk ook een statement) is óf goed bedacht óf een klein filmersgeschenk. Ik houd het op het tweede en zo gaan we van start in Tel Aviv, waarbij stadsbeelden gelardeerd worden met archiefmateriaal uit de Grote Geschiedenis. Zowel tragedie als de jubel van 1993, de Oslo-akkoorden, toen haar moeder vrienden op de champagne noodde vanwege ‘eindelijk vrede’. Vreugde die ze met ontelbaren, joods en niet-joods, deelde en die definitief eindigde in rouw over de moord op Rabin door een rechts-radicale Israëliër.
Maar dan wacht vriendin Tamara op een terrasje. Ze gaan down memory lane, want een decennium geleden behoorden ze tot tienduizenden joodse jongeren uit gans de wereld die jaarlijks een tiendaagse gratis Taglit Birthright-kennismakingsreis door het land maken. Amerikaans bedacht en gefinancierd om de band met het verre-voorouder-land te versterken, maar ook in de hoop migratie erheen te bevorderen. Steeds meer gemengde huwelijken ‘ontjoodsen’ de wereld en dat is slecht voor de getalskracht van ‘stam’ en staat. Lachend halen ze terug hoe het maken van joodse baby’s door de jeugdige gasten uit al ’s heren landen een niet erg verborgen doel van dit project was. Die moesten dan liefst in Israël geboren worden of erheen komen. En prompt zien we Netanyahu’s slottoespraak voor de massa Taglit-gangers van nu, waarin hij oproept tot vakanties in Israël, tot investeren en immigreren. ‘Misschien ontmoet je hier wel je toekomstige partner.’
Zang en dans, vreugde, vakantieverliefdheid en hormonen razen door de arena – als de pil niet zou bestaan zou hier een joodse golf verwekt worden. Natascha vraagt Wit-Russische deelnemers wat ze het mooiste aan de reis en Israël vinden: ‘Alles.’ En ja, ze willen verhuizen. De maakster begrijpt dat goed, want ook zij deelde destijds in euforie en in het gevoel eindelijk ergens bij te horen, maar terugkijkend gebruikt ze ook de term ‘brainwash’ voor de trip. Dat weerhield vriendin Tamara er trouwens niet van te verhuizen – zonder twijfel om historisch-politiek-emotionele redenen, maar ook vanwege een groot aantal materiële voordelen, want de overstap wordt rijkelijk beloond. Tot een echte discussie over die stap komt het niet.
Natascha ziet Tel Aviv als paradijselijke dansplek op een vulkaanrand – waar (westers georiënteerde) jongeren doen wat jongeren plegen te doen en niemand het over het nabije Gaza, Hamas en raketten heeft. Zij wil haar ogen niet sluiten en dat is een van de redenen waarom ze er niet wil wonen. Haar generatie daar zou meer politiek bewustzijn mogen hebben, vindt ze, en ze bezoekt een jonge kunstenaar die met enorme muurschilderingen dat effect probeert te bereiken door historische grootheden te ‘vertalen’ naar nu. Hun ontmoeting vindt plaats onder een gigantisch openluchtdubbelportret van Theodor Herzl en Ben Goerion in modieuze hipsteroutfit. Geestig en zonder twijfel controversieel voor conservatieven. Je weet natuurlijk nooit hoe kunst werkt, maar of het Israëlische jongeren werkelijk politiek bewuster zal maken?
Verder gaat de reis. Meisje op fiets bij checkpoint Westbank, het zal niet vaak voorkomen. Dan Ramallah, de Palestijnse tegenpool van Tel Aviv. ‘Geen bubbel, maar wel de hipste stad op de Westbank.’ Daar praat ze met een modeontwerpster en haar model wier behoorlijk hippe collectie geïnspireerd is door de conflicten in het Midden-Oosten, waarbij ze accent legt op het Palestijnse standpunt. ‘Arab lives matter’ staat op het T-shirt van een mannelijk model tijdens de show. Helder. De ontmoeting is ontspannen, vriendschappelijk, ook al omdat zowel de kleding als het vloeiend Amerikaans van deze Palestijnse vrouwen internationale oriëntatie verraadt. Natascha mag mee in het bloeiende uitgaansleven (‘het is hier geen Jeruzalem’). Maar eerst een vraag: zouden ze een relatie met een joodse Israëliër kunnen hebben? Nee. En dat niet om principiële redenen maar omdat vroeg of laat het politieke conflict doorwerkt. Overigens hebben sommigen in hun vriendenkring een joodse geliefde, maar dan van buiten. ‘Zou ik vanavond een Palestijnse jongen kunnen daten?’ ‘Natuurlijk: joods zijn is geen punt. Zionisme wel.’ ‘Let’s find a man then’, zegt Natascha schalks. ‘Nee’, zegt model Marina, ‘I’ll find a girl.’ Zo hé. ‘Is dat niet moeilijk als Palestijnse?’ ‘Gaat wel.’ Dus toch gelijkenis met Tel Aviv. Er wordt even vrolijk als daar gedanst, gezongen en gedronken.
Dan is het uit met de pret, want het volgende gesprek is, andere koek dan Ramallaanse stedelingen, met Ahed Tamimi, jong icoon van Palestijns verzet tegen de bezetting. Zij is het meisje dat recent Israëlische soldaten sloeg, schopte en bespuwde en daarvoor de gevangenis in ging. Ze is net vrij, inmiddels zeventien en vertelt over intimiderende schreeuwverhoren, slaapberoving, bedreigingen. Onthutsend de beelden waarin een nog veel jonger meisje soldaten uitscheldt en slaat: maar ook dat blijkt Ahed die dus al als kind met activisme begon. Shocking om te zien en er is kritiek op (misbruik van kinderen in de strijd en die beelden zijn waarschijnlijk door familie gefilmd), maar als Ahed vertelt over de velen in haar omgeving die gevangen genomen, mishandeld, gewond, zelfs gedood zijn en je een foto ziet van het misvormde, geopereerde hoofd van haar neef die er een kogel in kreeg, dan besef je te meer waar radicalisme, van ouders en kinderen, vandaan komt. Zoals hun tegenpartij geradicaliseerd is door Europese geschiedenis en Palestijnse aanslagen.
Ahed wordt tegenwoordig belaagd door journalisten (zoals ook hier) en wordt daarom in contacten ondersteund door haar familie, onder wie nichtje Janna, sinds haar derde activist, nu twaalf en jongste journalist ter wereld (300.000 volgers op Facebook). Het interview met Ahed is heftig: ze zal de strijd niet opgeven voor Palestina bevrijd is, maar ze is uitgeput. ‘Ik ben puber, hoor met vriendinnen te zijn, me voor te bereiden op de universiteit. Dat is me allemaal ontnomen.’ Vooral ook omdat ze een dubbel gevecht voert want: dit is een gesloten samenleving, waarin vrouwen weinig rechten hebben. ‘Ik zeg altijd: bevrijd de vrouw zodat ze dit land bevrijdt.’ Natascha is gastvrij ontvangen door de familie Tamimi en als afsluiting maakt ze een selfie met Ahed – een opmerkelijk beeld. De hele passage is relevante televisie. Maar in een commentaar achteraf zegt ze dat ze snapt wat hen drijft maar niet wat de Tamimi’s precies met ‘bevrijding’ bedoelen. ‘Nederzettingen weg? Jeruzalem hoofdstad Palestina? Of dat Israël ophoudt te bestaan?’ Maar waarom heeft ze dat dan niet gevraagd?
Ter afsluiting beklimt ze de berg Massada, waarop de laatste joodse strijders na lange belegering door de Romeinen zelfmoord pleegden. Ze ontmoet er een oud-militair voor wie het heilige grond is. Zijn ouders waren Auschwitz-overlevers van wie alle familieleden vermoord waren. ‘Dit land is mijn verzekeringspolis. Elders moeten ze ons niet. Trouwens, hier ook niet.’ En dat is de andere kant van de tragedie. Maar de aflevering eindigt met een monoloog. Geparafraseerd: wij joden hebben veel geleden. Dat is zo en ik respecteer het (sorry oma), maar af en toe denk ik: ‘Kom op, laten we naar de toekomst kijken.’ Altijd in het verleden blijven hangen, bang zijn en volharden in de bunkermentaliteit die daaruit voortvloeit, kunnen we dat niet gewoon eens loslaten? ‘Denken: dat is gebeurd en nu gaan we verder.’ Dat eind verrast me, ik vind het zowel sympathiek als naïef. Maar wat was volgens Popper ook al weer morele plicht?
Komende afleveringen (er zijn er vier) beloven interessante en sterk uiteenlopende ontmoetingen. Vriendschap tussen Palestijn en Israëliër die elk een zus verloren door geweld van de andere kant. Een Israëlische dienstweigeraar die dus gevangen zit. Een rabbijn met een website voor ‘koosjere seksspeeltjes’. Palestijnse bierbrouwers. Seksuele voorlichting aan Palestijnse tieners door een maagd van 27. En bezoek aan de moeder en zus van een Palestijnse martelaar. Televisie door en voor jongeren, maar aanbevolen voor ‘alle leeftijden’.
Natascha van Weezel, Natascha’s beloofde land, VPRO, vanaf donderdag 29 november, NPO 3, 21.30 uur. Natascha maakte in 2014 de documentaire Elke dag 4 mei. Wie die bekijkt ziet dat ze anders is gaan denken.