Hallo? Hé Saša. Hé Eric. Ben je weer terug in Sarajevo? Ja net. En jij? Ik ben vannacht teruggekomen uit Kroatië. Hoe was het? Vermoeiend… De eerste dag heb ik uren naar een stel nationalistische Kroaten moeten luisteren… Wat dan? Nou je kent het wel: Moslims in Bosnië zijn eigenlijk Kroaten die geïslamiseerd zijn, dus is Bosnië eigenlijk Kroatië… O! Mij is anders op tv altijd verteld dat Moslims in Bosnië geïslamiseerde Serviërs zijn! Het is inderdaad ongelooflijk hoe zeer die nationalistische praat op elkaar lijkt. De Serviërs zeggen dat het UCK op de eigen bevolking in Drenica had geschoten, om de Serviërs de schuld te geven. Nu wist een Kroaat mij te vertellen dat niet de Kroaten, maar de Serviërs zelf de half miljoen Serviërs uit Krajina hadden verdreven om de Kroaten de schuld te geven. Je was tenminste op de discussie voorbereid. Ik moet je zeggen dat ik toch behoorlijk geschokt was. Een van die mannen bleef roepen dat Kroaten in Bosnië niets hadden gedaan. Alleen Serviërs waren fout. Dus zeg ik: en Mostar dan? Daar leven Kroaten en Moslims nu nog als door de Berlijnse muur gescheiden. Zegt hij: ach Mostar is niet zo belangrijk! Had hij gevochten in de oorlog? Hij was er niet eens! Hij woonde in Canada en sponsorde zoals zo velen de oorlog op verzoek van meneer de president. Die Tudjman heeft goede pr gedaan bij de Kroatische emigratie. En niet alleen daar. In Zagreb worden blikjes verkocht waarop staat: ‘zuivere Kroatische lucht.’ Oorlogsmisdadigers worden als helden uitgezwaaid, maar Europa vindt dat Kroatië best het songfestival mag winnen. Ongekend. Dat gesprek liep dus moeizaam begrijp ik. Ik vond die haat in hun ogen echt heel naar. Maar als klap op de vuurpijl moest ik daarna ook nog naar een video kijken die een van die mannen had opgenomen toen hij in Nederland was. Drie kwartier shotjes van tulpen in de Keukenhof, Saša! Ha ha ha, wat een grap. Ja… hoe is het jou vergaan in Servisch Bosnië? Ik ben bekaf. Autorijden door de bergen is een ramp hè? Ja, net Servië. Als een vrachtauto voor je zit… levensgevaarlijk. Er is geen geld om de wegen te repareren. Maar zelfs dan, die bergen krijg je niet recht. Zwitserland heeft ook bergen, dacht ik! Da’s waar. Was je met die auto van Kevin? Ja, gelukkig had hij hem niet nodig, hij is in Macedonië of Kosovo. Als je in die wagen rijdt is Bosnië bijna Zwitserland! Bijna! En met die cd-nummerborden mag de politie je niet eens aanhouden, al rijd je door rood. Absurd eigenlijk. En dan zit er ook een cd-speler in! Ha ha ha, ja. Maar ben je geslaagd? Niet helemaal. Voor vertrek zei je dat je me niet naar het vliegveld kan brengen morgen, omdat je dan al terug bent naar Belgrado. Ik vrees dat dat te optimistisch was. Ik moet er minstens nog twee, drie keer heen voordat het geregeld is. Om dat Bosnische paspoort te krijgen? Mijn vader is in Bosnië geboren, dus dat zou moeten lukken. Maar dan ben je dus Bosniër in Servië, als je teruggaat. Dan ben ik buitenlander in Servië! Buitenlander? Geen Serviër dus. Handig met belasting betalen. Ha ha ha. Nee, dat blijft. Maar ik kan dan niet meer gemobiliseerd worden. Je wilt echt terug? Ja. Echt. Want het is vrede? Ik denk niet dat je wat nu in Kosovo gebeurt vrede kunt noemen. Maar in Servië… Ze hebben de staat van oorlog nog steeds niet opgeheven, dus het regime heeft alle macht. Want dan gelden andere wetten… Het is in oorlogstijd verboden slecht over het regime te spreken, en als je dat toch doet ben je staatsvijand. En staatsvijanden mogen in oorlogstijd zonder enige vorm van proces worden opgeruimd. Maar als Bosniër… Maar Saša, wacht even, een paar weken geleden wilde je nog naar Nederland en nu ben je bezig een Bosnisch paspoort te regelen zodat je weer terug kan naar huis. Als ik had kunnen kiezen was ik heus liever drie weken naar Nederland gegaan dan naar Bosnië. Dan kon ik Nederlanders die straks in Belgrado op bezoek komen video’s van de Keukenhof vertonen! Ha ha ha. Ja…Ik wil zo graag naar huis, Eric. Je bent gewoon een beetje ziek van heimwee. Dat zag ik al in je ogen, maar… Ik zit gewoon te niksen hier. Ik kan er niet tegen. Mijn zaak is daar, alles is daar. Wat moet ik hier? Maar je kwam hier… De sirenes die mijn vrouw naar een zenuwinzinking dreven - en mijn dochter totaal onder de uitslag van angst - die toestand is nu voorbij dus… Maar je zei net zelf dat in Belgrado geen vrijheid van meningsuiting is en… Ik kan niet in mijn eentje de wereld veranderen. Maar je bent wel een van de mensen die… Er waren meer mensen als ik; we hebben al die tijd niets kunnen doen. Je hebt het in elk geval geprobeerd. Ik heb er zelfs over gedacht om lid te worden van de partij van Milosevic en dan van binnen uit de boel proberen te laten ploffen. Het mocht niet van mijn vrouw. Lijkt me ook een absurd plan. Een kennis van mij is lid geworden van de partij van Mira, de vrouw van Milosevic. Zijn salaris is verviervoudigd. Ja, zo doen zij dat. Onder andere. Maar jij zou toch niet bijvoorbeeld voor de Servische televisie gaan werken als ze je twintigduizend mark per maand zouden betalen. Nee, maar twee ton… Zou je ook niet doen. Weet ik niet. Als je kind niets te eten heeft of ziek is… Maar dan verandert er nooit wat daar! Weet je wel hoeveel mensen er nu werkloos zijn? Alle fabrieken zijn er aan. De salarissen en pensioenen zijn al maanden niet uitbetaald. Denk je nou echt dat mensen die voor de televisie werken vinden dat de Serviërs de oorlog hebben gewonnen, zoals in de media daar nu wordt verteld? Wat een waanzin hè. Walgelijk. Maar ik vind toch dat ze ontslag moeten nemen dan. Serviërs moeten er nu echt zelf wat aan gaan doen! Iets tegen het regime doen is makkelijker gezegd dan gedaan. Zelfs de Navo is dat niet gelukt! En weet je wat het ergste is? Nou? De Navo heeft het niet eens echt geprobeerd. Zeventig dagen bombarderen noem je niet eens geprobeerd? Zijn geboortestad is nog heel, de discotheek van zijn zoon is heel… Maar kennelijk is het ook deze keer handig voor het Westen dat hij in het zadel blijft. En ik zou zo graag willen dat ik wist wat ik eraan kan doen! Zullen we onder het genot van een koud biertje de mogelijkheden ‘s nader onderzoeken? Oké. Over een half uur bij The Bar? Goed plan.