De voornaamste reden dat je het schiereiland Kamtsjatka op een kaart zou kunnen aanwijzen is dat het een gebied is bij Risk, onmisbaar als je de meest onmogelijke opdracht (‘Verover Azië’) van het bordspel hebt getrokken.
Maar nu is er dus Verdwijnende aarde, de debuutroman van de Amerikaanse Julia Phillips, gesitueerd in Petropavlovsk-Kamtsjatski. Het verscheen vorig jaar al in het Engels, sleepte allerlei nominaties binnen, stond op veel Beste Boeken van het Jaar-lijstjes en verschijnt nu in vertaling over de halve wereld. Verdwijnende aarde begint dan ook spannend genoeg: Aljona en haar jongere zusje Sofia pootjebaden in de baai, verveeld. Sofia vraagt Aljona een spannend verhaal te vertellen, die prompt op de proppen komt met een mythe, over een dorp dat door een vloedgolf is verzwolgen, nooit meer iets van teruggezien.
Eng, maar niet zo eng als het echte leven: een man komt op de zusjes af, zegt te zijn gevallen, vraagt om hun hulp, en als ze hem eenmaal naar zijn auto hebben gebracht biedt hij ze een lift aan. Het is de klassieke fout die Aljona (en de lezer) langzaam om het hart slaat, als de man de afslag naar hun huis mist, steeds zwijgzamer wordt, hun telefoons afpakt en de stad uitrijdt.
De verdwijning van de Golosovski-zusjes informeert de rest van het boek, zoals een gerucht een wijk informeert; die wordt er duisterder, onbetrouwbaarder door, in elke schaduw kan iets engs schuilen. Verdwijnende aarde is een parelketting van aaneengeregen verhalen die zich in en rond Petropavlovsk afspelen in de maanden dat de bewoners zich afvragen wat er met de zusjes is gebeurd. Dus zo legt de studente Ksjoesja uit dat haar vriendje (de niet-student Roeslan) continu wil weten wat ze uitspookt en met wie – als lezer weet je wel beter, en zie je in zijn dominantie een heerszucht die een lang, ongelukkig huwelijk voorspelt.
Op dezelfde manier snapt de scholiere Olja niet waarom ze van de moeder van haar vriendin Diana niet de hort op mag. Over die moeder, Valentina, schrijft Phillips misschien haar mooiste verhaal: Valentina maakt zich overal zorgen over, maar niet over het juiste. Wat begint als een blaar op haar borst eindigt adembenemend snel met een ziekenhuisopname en een operatie. De aftakeling in waardigheid van Valentina – van strenge moeder en administratief medewerker tot een naakte vrouw in een koude operatiekamer met schel licht – voltrekt zich in een weergaloze vaart.
Het verhaal van Valentina is overigens een buitenbeentje in de bundel. De rest heeft een duidelijke tegenstelling, namelijk die van vrouw tegenover man, waarbij de man steeds dominant is in zijn opvattingen over familie en seksualiteit en de vrouw droomt van een groter leven, van ambitie en vrijheid. In het verhaal over de studente Ksjoesja komt dat het meest schrijnend naar voren, als ze op de universiteit bij een dansklas komt, langzaam bij haar ploertige vriendje vandaan danst, zonder het zelf echt in de gaten te hebben, totdat, vlak voor de uitgang, de deur wordt dichtgesmeten. En zo vergaat het de andere vrouwen ook. Zo ja, de vrouw van de detective die de vermissing onderzoekt, droomt ervan besprongen te worden door een paar bouwvakkers. Masja krijgt te horen dat ze haar homoseksualiteit vooral niet moet uitspreken (van andere vrouwen – die haar haar grootstedelijke vrijheid niet lijken te gunnen). Oksana ziet hoe een vriend in een poging haar te beschermen alleen maar haar leven overhoop gooit en ervoor zorgt dat haar hond kwijt raakt. De twee gegijzelde meisjes zijn zo niet alleen een verhaallijn, maar ook een metafoor voor deze vrouwenlevens.
Twee gedachten bekruipen je bij het lezen van Verdwijnende aarde. De eerste is: waarom Kamtsjatka? In de verantwoording beschrijft Phillips dat ze er negen jaar geleden als deelnemer aan het Amerikaanse Fulbright-programma verbleef en dat ze er de jaren daarna veelvuldig naar terugkeerde. Maar weinig van wat ze beschrijft klinkt als typisch Kamtsjatkaiaans. Nu weet ik niet wat typisch Kamtsjatkaiaans is, en of Kamtsjatkaiaans überhaupt een woord is, maar zoals ze het beschrijft kom je weinig sfeerbeelden tegen die je endemisch kunt noemen. Als ze wat namen zou veranderen zou je ook geloven dat het zich ergens in een dorp in Zweden afspeelde, of Texas, of Schotland. Dat kan een pleidooi zijn voor de universaliteit van de mens, dat we overal hetzelfde dromen en vrezen, maar het beantwoordt de vraag ‘Waarom Kamtsjatka?’ dan nog niet.
De tweede gedachte die me bekroop is meer wezenlijk en lijkt misschien kritischer dan bedoeld, namelijk: is Verdwijnende aarde wel een roman? Je kunt het boek snel lezen, de verhalen zitten vol vaart, knipogen op een ongedwongen maar handige manier naar elkaar, maar de overheersende gedachte bij lezing is: dit is Netflix. Een goede serie, met een vakkundige regisseur, Denis Villeneuve of David Fincher, alles in beeld gebracht met dezelfde strakke grijstinten. Maar op het gebied van taal gebeurt er weinig bijzonders, de scènes gaan nooit heel veel dieper dan de handeling of de dialoog, en de latente spanningsopbouw, toewerkend naar een verheffende finale, is precies zoals je die in elk tv-drama verwacht.