Wat raar dat niemand hier iets voor onderneemt, zeiden de broers Ronald en Erik Rietveld vorig jaar tegen elkaar. Ronald is een gezien ontwerper in publieke ruimtes met een achtergrond als landschapsarchitect, Erik is een filosoof die zich bezighoudt met de vraag hoe onze omgeving tot bepaald gedrag uitnodigt. Samen met architect Arna Mackic vormen zij de studio RAAAF (Rietveld Architecture-Art-Affordances), bekend vanwege een keur van internationaal gelauwerde projecten op het grensvlak van architectuur, kunst en wetenschap. Voor hen was de uitdaging helder. Mensen moeten worden geprikkeld en uitgedaagd om te bewegen tijdens hun werk, want de ergonomische stoel lokt te veel. Samen met beeldend kunstenaar Barbara Visser besloten zij tot een veelzijdig project dat zaterdag 22 november in première gaat, End of Sitting genaamd. De kern bestaat uit een enorme installatie die mensen uitnodigt tot alle denkbare vormen van staan en hangen, behalve zitten – een alternatief rotsachtig werklandschap voor het gebruikelijke kantoor. Iedereen kan tot 7 december de installatie gratis bekijken en op eigen risico uitproberen aan de Amsterdamse Looiersgracht 60, een nieuwe plek voor kunst en wetenschap in Amsterdam. Zien we daar de toekomst van ons werk verbeeld?

Dat zou heel goed kunnen. De omgeving waarin veel mensen werken verandert ingrijpend. Vraag eens aan een ambtenaar of universiteitsmedewerker hoe de flexplek bevalt. Ze hebben niet langer een eigen bureau en mogen geen plantje meer ophangen. Verregaande standaardisatie is de oplossing van bestuurders die op huisvesting moeten bezuinigen. Erik Rietveld vertelt dat op de vakgroep filosofie aan de Vrije Universiteit boeken niet meer zijn toegestaan. Vervreemdend, noemt hij dat.

Precies vanwege dit ongemak vroeg de Rijksbouwmeester RAAAF na te denken over een alternatieve oplossing voor de flexplek. Dit was hun kans voor een onderzoek naar het probleem van zittend werk. Erik en Ronald stortten zich op de geschiedenis van de werkplek door de eeuwen heen. Tot honderd jaar geleden, zo bleek, werd voornamelijk staand en actief gewerkt. Pas bij de opkomst van de arbeidsdeling ging het verkeerd, met de tiepmiep als symbool van hoe het niet moet.

Ontwerpers pasten zich gedurende die decennia soepeltjes aan de kantoormodes aan. De stoel en het bureau werden hun nieuwe onderzoeksobjecten. Ronald Rietveld zegt: ‘De ontwerpwereld is nog steeds bezig het ontwerp van de stoel voor de honderdduizendste keer aan te passen. Niemand vraagt zich af: is die fixatie op die stoel wel zinvol?’ RAAAF slaat dus echt een nieuwe weg in. In plaats van het staand bureau te vervolmaken, dat nu in Amerikaanse en Scandinavische kantoren in opmars schijnt te zijn, ontwierpen zij een omgeving, een soort landschap, waarin werknemers zelf hun plek moeten zoeken en waarin zij steeds weer worden geprikkeld te bewegen, te verstaan, zich te verplaatsen. ‘Wij starten ons denken vanuit beweging, dat maakt het verschil’, zegt Ronald.

Het resultaat is een zilvergrijs gevaarte dat in de verte aan een ruimteschip doet denken, of aan een apenrots, en dat je je als gebruiker eigen moet maken. ‘We willen wel dat het beeld beklijft, het is een ontwerp dat zich moet nestelen in de geest. Je komt in een landschap te staan vol schaduwen en licht’, zegt Ronald. Voor wie niet naar Amsterdam kan komen; hun website (raaaf.nl) toont binnenkort de animatiefilm die het beeld bewaart nadat de installatie aan de Looiersgracht is afgesloten.

Maar het project behelst ook serieus wetenschappelijk onderzoek. De Akademie van Kunsten van de KNAW is in de persoon van Barbara Visser direct betrokken. Een bewegingswetenschapper gaat bestuderen hoe de installatie inwerkt op het bewegingspatroon van mensen. Filosoof Erik heeft met een VIDI-beurs van de NWO een onderzoeksgroep opgezet die een theoretisch kader ontwikkelt om beter te begrijpen hoe de directe omgeving ons uitnodigt tot bepaald gedrag. End of Sitting kan verhelderen welke handelingsmogelijkheden van deze werkomgeving uitnodigen om te staan. Zo krijgt zijn filosofische onderzoek een fysieke en beeldende component.

En misschien ook wel een heel praktisch vervolg. De installatie is weliswaar tijdelijk van aard, maar Atelier Rijksbouwmeester heeft al belangstelling getoond voor een volgende versie. Heimelijk dromen Erik en Ronald van een kolossaal landschap voor beweging in het Atrium van het ministerie van Financiën, waar ook de Rijksbouwmeester is gehuisvest. ‘Er zijn nog geen regels die ons kunnen beperken. We staan nog maar aan het begin van een radicale verandering’, zegt Ronald met een grijns.

Looiersgracht 60 is een nieuwe tentoonstellingsruimte voor kunst, ontwerp en architectuur waarbij de focus van het programma ligt op kunst en wetenschap. De tentoonstelling is te bezichtigen op Looiersgracht 60 vanaf 22 nov t/m 7 december op do, vr, za, en zo. Voor meer informatie: raaaf.nl.