IN DE VIER BOEKEN die Rick Moody (1961) heeft gepubliceerd is de kleine apocalyps nooit ver weg. De tuin in zijn romandebuut Garden State (1992) ontgroeit al snel een paradijselijk Eden. En ondanks de lieflijke hemelse titel The Ring of Brightest Angels Around Heaven (1995) overheerst in die verhalenbundel de wanhoop om verloren gegane warmte. Een van Moody’s verhalen, ‘The Apocalypse Commentary of Bob Paisner’, biedt een speelse analyse van de Openbaringen van Johannes, de oudtestamentische vertelling vol eschatologische visioenen: valse goden, de zeven plagen, overstromingen, aardbevingen, het getal van het beest (666), het Lam met de zeven horens en zeven ogen, de val van Babylon.
Wie Rick Moody leest komt terecht in een Babylonische spraakverwarring. Taal is bedrog. En bedrog wil zeggen: alle vormen van vervalsing waartoe de mens in staat is. Dit bedrog vormt het kernthema van The Recognitions (1955), de Grote Amerikaanse Roman van William Gaddis waardoor Moody beïnvloed is en waaraan hij in The Ring of Brightest Angels Around Heaven een hommage brengt, verpakt als persoonlijke voetnoot in het slotverhaal bij een lijstje boeken dat als ‘autobiografie’ dient.
VAN MOODY zijn twee romans vertaald: De ijsstorm (1994) en, recentelijk, Amerikaans barok (1997), een titel die minder raak is dan de Amerikaanse: Purple America. De ijsstorm is het relaas van een zoon die probeert te achterhalen hoe het gezin waaruit hij voortkomt ergens in 1973 uit elkaar is gespat. In zijn ‘blijspel’ noemt hij het gezin een mislukt systeem van trouw. Familie is de ergste marteling die er bestaat. ‘Zo was familie bedrog, een reeks nutteloze machtsgrepen.’ Het jaar 1973 was het jaar van de oliecrisis, Watergate, de Vietnam-afgang en vrije seksua liteit in de provincie. Maar dat jaar ‘was lek geraakt’.
Dat lek zit in de taal, in de hoop op betere tijden. En toch weet Moody dat hopeloze lek in de hemel van morgen te koppelen aan een toon waaruit mededogen spreekt. Door die combinatie groeit Amerikaans barok uit tot een indrukwekkende roman. Ondanks dat het overal en in iedereen kiert, tocht en lekt - in het bewustzijn, het geheugen, het gezin, de zinnen, in een kerncentrale - laat Moody zich niet verleiden tot een ironisch-vrij blijvende toon. Amerikaans barok biedt een scherp maar barmhartig beeld van een geslagen en uit elkaar geslagen gezin, geportretteerd vanaf het ogenblik dat alles en iedereen zodanig uit de hand loopt dat de hemel niet blauw maar paars kleurt, en aldus de jongste dag lijkt aan te kondigen.
Zoonlief Hex Raitliffe, gemankeerd publiciteitsagent, verzorgt zijn totaal verlamde moeder Billie in haar landhuis in Zuid-Connnecticut nadat echtgenoot en stiefvader Louis Sloane, ontslagen manager van de kerncentrale Millstone, er na vijftien jaar de brui aan heeft gegeven (‘het huwelijk is een kerker’). Voor de moeder, die amper nog kan praten, is het alfabet ‘een en al haarspeldbocht en vuurwerk’ geworden. De moeizame communicatie met haar zoon die stottert, verloopt via de computer. Op het scherm tikt ze haar laatste wens: euthanasie. ‘Haar zoon probeert vooruit te lopen op haar behoeften, haar behoefte aan woorden voor te zijn, een taal gebaseerd op behoeften uit te bannen, en zo de taal uit te bannen (en daarmee het drama van de kwellende communicatie).’
Amerikaans barok gaat over euthanasie in het klein en in het groot, en over de complexiteit van de wens om dood te gaan en de bereidheid daaraan mee te werken. Omtrekkende bewegingen en drank, dat zijn de twee fenomenen die Moody’s personages beheersen en die het onderlinge contact grondig verstoren. De grootste ziekte die heerst heet zwijgen, niet uit je woorden kunnen komen. De echte ontboezemingen worden per brief gedaan: door de doodzieke moeder, door de stiefvader en niet te vergeten door de vader. Zijn twee brieven zijn niets minder dan megabommen die het einde der tijden aankondigen.
AMERIKAANS BAROK is zorgvuldig opgebouwd uit hilarische en aangrijpende scènes. Vanuit wisselend perspectief en in uiteenlopende locaties (het landhuis met de dronken wordende zoon en de in haar bewustzijn wegzakkende moeder, de wegvluchtende stiefvader in en rond de kerncentrale, Hex’ jeugdvriendin Jane Ingersoll in café, dancing, ziekenhuis en landhuis) schept Moody een beeld van totale ontreddering. Tezelfdertijd blijven de eenzame wanhopige weglopers in de weer om nog iets van het leven te kunnen maken, ondanks pechmomenten en lekken. Leven en doodsverlangen strijden om de voorrang.
De kleine rampzalige gezinsgeschiedenis verbindt Moody grandioos en achteloos met de grote geschiedenis van atoombom en kernreactor. Paars is de kleur van goden en vorsten, staat ergens in de roman. Het is ook de kleur van de hemel die dreigt te scheuren onder het geweld van een ontplofte kernbom, zoals Hex’ vader in 1946 in de Stille Oceaan mocht aanschouwen.
De taal van Rick Moody is nu eens barok en plechtstatig (het prachtige begin waarin Hex zijn zieke moeder in bad stopt), dan weer diagnostiserend, objectiverend, klinisch-medisch en feitelijk. Moody beschrijft een ziektebeeld in een micro- en macrowereld zonder er meteen een medicijn bij te willen leveren. Zijn personages zijn druk doende alle lekken in hun leven te dichten, maar voor ze er erg in hebben schieten ze nieuwe lekken in hun wankele bestaan.
Ex-kerncentralemanager Louis Sloane formuleert de kern van Moody’s verhalen en romans: ‘Het is wat er onder de oppervlakte zit, het onkenbare dat zo intrigerend is, het soort zaken dat op de centrale dagelijkse kost is - onwaarneembare dingen; alles wat ze niet weten en gedoemd zijn hun hele leven niet te weten: (…) waarom er net buiten het bewustzijn duivelse aandriften bestaan; moordlustige bevliegingen en ontroostbare droefheid; waarom er ziekte is en liefde die verzuurt. Daarom vissen mannen, daarom duiken ze, daarom boren de oliemaatschappijen in de tektonische platen (…); mannen bedwingen de natuur om hun eigen achtererf te begrijpen…’
Daarom is Rick Moody’s Amerikaans barok een zeer betrokken, belangwekkende roman.