Een van dagelijkse rituelen tijdens de lockdown in Washington DC is de persconferentie van Donald Trump. Vrijwel iedere dag geeft de Amerikaanse president een update over de corona-uitbraak in de VS. Het tijdstip – meestal rond een uur of vijf – betekent dat het zwaarste moment van de dag aan het einde ervan komt. Zwaar, omdat luisteren naar Trump die praat over Covid-19 is als waden door een moeras aan halve waarheden en valse geruststellingen. De beloning bestaat uit enkele korte momenten van houvast die worden gegeven door de medische experts van Trumps coronateam.
Deze experts – Dr. Birx, gerenommeerd aids-onderzoeker; Dr. Anthony Fauci, die al 25 jaar het nationale instituut voor infectieziekten leidt; Dr. Redfield, directeur van de nationale ziektepreventiediensten – vormen het ene kanaal van de informatievoorziening in Amerika. Trump, die de coronapandemie waar mogelijk bagatelliseert, is de stoorzender.
Dat politieke logica en medische noodzaak in de VS twee verschillende kanten op gaan bleek afgelopen woensdag, toen Trump en Birx samen voor de camera stonden. Trump: ‘Dokter, zou u zeggen dat er een goede kans is dat Covid niet terugkomt?’ Birx: ‘We weten niet…’ Trump, die Birx onderbreekt: ‘En als het terugkomt, dat het in een heel klein, afgebakend gebied is?’ Birx: ‘Het goede nieuws is dat als het terugkomt, we het eerder kunnen opsporen.’
De dag voor deze vertoning publiceerde de Washington Post een interview met Robert Redfield. Die zei dat een tweede uitbraak komende herfst en winter ‘nog zwaarder’ kan worden omdat de griep en corona zich dan tegelijkertijd voordoen. Trump beweerde dat Redfield verkeerd geciteerd was, en dat de vooruitzichten gunstig waren. ‘Ik ben correct geciteerd’, sprak Redfield koeltjes tijdens de persconferentie.
Ook met Fauci had Trump verschil van inzicht. Volgens Trump was het goed mogelijk dat corona na de zomer niet opnieuw zal toeslaan. Fauci waarschuwde juist voor een tweede golf. CNN maakte er een dubbel onderschrift van. ‘Trump: “Misschien geen Covid-19 in de herfst.”’ ‘Fauci: “Zeker Covid-19 in de herfst.”’ Dat een gekozen leider probeert gezondheidsexperts woorden in de mond te leggen, de waarheid probeert te verdraaien en risico’s bewust onderschat, is een van de redenen dat Amerika het land is waar corona het meeste slachtoffers maakt. In het Witte Huis wordt deze pandemie door een electorale bril bekeken.
Dit soort politieke kwakzalverij verdient extra aandacht omdat het een moeilijk onderwerp vormt voor leiders die het publiek proberen te doen geloven dat twee plus twee vijf is. Bij veel onderwerpen kun je als politicus wegkomen met een valse voorstelling van zaken. Je kunt je verdiensten voor de economie mooier maken dan ze zijn, bijvoorbeeld, of zeggen dat je heel hard werkt voor het land terwijl je eigenlijk iedere ochtend tv kijkt. Maar sommige leugens botsen zo hard met de werkelijkheid dat ze onmiskenbaar worden. Het aantal mensen dat komt opdagen bij je inauguratie is moeilijk groter te maken dan in werkelijkheid, al deed Trump een aardige poging. Ziekte en dood door een virus laten zich ook moeilijk wegbluffen.
Trumps corona-aanpak, voor zover die term van toepassing is, komt daarmee neer op een grote gok: hopen dat de uitbraak beperkt blijft in de staten die belangrijk zijn voor zijn herverkiezing. En hopen dat kiezers in die gebieden geloven dat New York-achtige taferelen hun bespaard zijn gebleven dankzij de president.
Hoe Trump een politiek spel speelt met corona, werd ook zichtbaar later deze week. Brian Kemp, de gouverneur van Georgia, kondigde aan dat in zijn staat fitnesscentra, kappers, nagelsalons, bowlingbanen en tattooshops (gezegend de natie waar ‘body art’ een basisbehoefte is) weer open kunnen. Trump zei dat hij het ‘te vroeg vond’. Kort daarvoor deed hij nog een oproep aan anti-lockdownactivisten om hun staat ‘te bevrijden’. Hij moedigde onder andere inwoners van Michigan en Virginia aan te gaan protesteren.
Georgia, onder Republikeins bestuur, komt in gevaar als kiezers zich afkeren van Trump. Een forse corona-uitbraak gedurende de zomer zou zomaar dat resultaat kunnen hebben. In Michigan en Virginia, waar een Democraat gouverneur is, heeft Trump er juist baat bij om woede richting het bestuur zo veel mogelijk op te stoken. In die staten heeft hij kiezers die geloven dat de Democraten een complot tegen de hardwerkende Amerikaan smeden, hard nodig.
In Harrisburg, Pennsylvania, woonde ik een anti-lockdownprotest op gepaste afstand bij. Terwijl een menigte dicht opeengepakt en zonder mondmasker mogelijk met virus geladen druppels de lucht in schreeuwde, realiseerde ik me opnieuw hoe laag volksgezondheid op de lijst van prioriteiten stond in het Witte Huis. Aangemoedigd door Trump nam boos Amerika hier een gezondheidsrisico om te laten zien dat hun invulling van ‘life, liberty and the pursuit of happiness’ onbegrensd is. Er wapperden verschillende ‘Trump-Pence 2020’-vlaggen. Om hun steun aan dit duo te laten te blijken, verkleint een deel van het Trump-electoraat de eigen kans om straks ook daadwerkelijk een stem te kunnen uitbrengen.
Sinds de uitbraak van corona hebben dit soort voorbeelden van politiek boven gezondheid zich opgestapeld. Een selectie:
Trump bepleit zelfmedicatie met hydroxychloroquine. ‘Wat heb je te verliezen’, zei de president. De eerste onderzoeksresultaten wijzen op een hoger sterfterisico bij coronapatiënten die het medicijn nemen.
Trump ontzet Dr. Rick Bright uit zijn ambt. Bright had een hoge functie bij de Biomedical Advanced Research and Development Authority, een overheidsinstantie die onderzoek doet naar medicatie tegen het coronavirus. Bright verzette zich tegen druk van het Witte Huis om het onderzoek te richten op behandelingen die werden aangeraden door ondernemers die Trump steunen. Ook noemde Bright Trumps promotie voor hydroxychloroquine ‘onwetenschappelijk’.
Trump die medische apparatuur uit de landelijke noodvoorraad toebedeelt op basis van politieke voorkeuren. Florida, Trumps thuisstaat, kreeg alle verzoeken voor beademingsapparatuur in korte tijd ingewilligd. Michigan en New York, waar Trump overhoop ligt met de Democratische gouverneurs, hadden grote moeite benodigdheden geleverd te krijgen.
Trump vertraagt de financiële noodsteun aan Amerikaanse gezinnen omdat hij zijn handtekening op de cheques wil laten drukken.
Trump oppert dat het ‘injecteren van ontsmettingsmiddelen’ en ‘het inbrengen van heel sterk licht’ onderzocht gaan worden als behandeling tegen corona. Dit is geen politiek meer, maar pure kwakzalverij.
Telkens is de logica cynisch. Mogelijke dood door corona legt het af tegen de kans om de Covid-19-uitbraak in te zetten voor politiek gewin. ‘Necropolitiek’, noemde nieuwssite Counterpunch Trumps beleid. De leider van de vrije wereld heeft zijn doelstellingen gezet. Als het dodental in de VS uitvalt onder de honderdduizend ‘dan hebben we het heel goed gedaan’, zei hij eerder. Als die doden vooral vallen buiten de gebieden waar zijn achterban woont, zal Trump zichzelf bij winst in november op de borst kloppen.
Of zal corona Trump juist de overwinning kosten? Een bevestigend antwoord op die vraag is minstens zo morbide. ‘Vooral ouderen sterven aan het virus, en in verschillende staten vormen die de sleutel tot de overwinning voor de Republikeinen’, zei Andrew Johnson, hoogleraar aan Texas A&M University, die onderzoek deed naar de demografische samenstelling van coronaslachtoffers.
Dat de Amerikaanse verkiezingsstrijd grimmig zou worden stond op voorhand vast. Dat het direct over leven en dood zou gaan, zag niemand aankomen.