Een naamloze Arabier

Nu het Holland Festival 2022 bijna ten einde loopt, kun je concluderen dat het een intens en spannend gebeuren is geweest. De keuze voor twee heel verschillende artistieke adviseurs, zangeres Angélique Kidjo uit Benin en regisseur Nicolas Stemann uit Zürich, leidde tot verrassende, aantrekkelijke en interessante voorstellingen.

Voor Stemanns Contre-Enquêtes door het Théâtre Vidy uit Lausanne heeft hij, net als voor zijn voorstelling van Dürrenmatts Der besuch der alten Dame, maar twee spelers nodig. Acteur Mounir Margoum heeft een Marokkaanse achtergrond en vertolkt daarom in eerste instantie schijnbaar vanzelfsprekend het standpunt van de Algerijnse schrijver Kamel Daoud. Die geeft in zijn boek Moussa, of de dood van een Arabier een kritische lezing van De vreemdeling van Albert Camus, waarin een naamloze Arabier schijnbaar uit het niets wordt doodgeschoten. Maar kan de zeer Franse acteur Thierry Raynaud diezelfde visie niet net zo goed vertolken? En kan en mag, nee moet de Duitser Stemann zich daar ook niet juist mee bemoeien? Zo worden wij als toeschouwers ook voor het blok gezet: wat vinden wij en mogen we er wel iets van vinden?

Yemandja was een spannende wereldpremière van een in de VS gemaakte Afrikaanse opera. Kidjo zong niet alleen de hoofdrol van de Afrikaanse godin van het water en de genezing, zij had haar dochter Naïma Hebrail Kidjo gevraagd de gecompliceerde tekst te schrijven en haar man Jean Hébrail de mooie muziek te componeren. Het verhaal grijpt terug op haar eigen leven en op de negentiende-eeuwse geschiedenis van het vroegere koninkrijk Dahomey, de voorloper van wat nu Benin is.

Bijzonder aan deze opera is dat er van binnenuit een beeld van de slavernij wordt gegeven met al haar dubbelzinnigheid, verraad en moeizame liefdesbetrekkingen. De koningen van Dahomey werken samen met een Portugese slavenhandelaar en voeren oorlogen om hem voortdurend van slaven te kunnen voorzien die op wrede wijze worden geëxporteerd naar Amerika. In deze opera worden niet alleen maar goede zwarten tegenover slechte Europeanen gezet. Iedereen is op zijn manier verscheurd, zelfs de slavenhandelaar die zijn eigen vrouw heeft verkocht. Een stuk met vele zwarte rollen en één witte acteur.

Misschien is het allemaal wat al te veel gericht op verzoening, maar dat is wel degelijk in de geest van Angélique Kidjo, die ons allemaal als kinderen van Mama Africa ziet. Deze eerste uitvoering werd enigszins gehinderd door het vooralsnog ontbreken van de uitbundige kostuums en kleurige decors van de Amerikaanse kunstenaar Kerry James Marshall, die ergens in de oceaan zijn blijven steken. Maar met geïmproviseerde kleren, fraaie projecties, overrompelend spel en heel mooie zang is deze première toch een belangrijke daad en een overtuigende les in Afrikaanse geschiedenis.