David Lynch’ nieuwe film Inland Empire is een aaneenschakeling van surrealistische, gotische droomsequenties die iedere poging tot ordening tarten. Zelf is Lynch wars van betekenis, analyse en intellectualisering. Begin jaren negentig zei hij in een interview met Rolling Stone: ‘Het is beter niet zoveel te weten over wat dingen betekenen of hoe je ze kunt interpreteren. Psychologie kan worden gereduceerd tot bepaalde ziektebeelden, en door het definiëren ervan verdwijnen het mysterie en de mogelijkheid van een grote, oneindige ervaring.’
Hier spreekt Lynch, discipel van de transcendentale meditatie, in het kader waarvan hij een paar maanden geleden op bezoek was in Nederland. Maar zijn opmerkingen raken wel de kern van zijn kunstenaarschap. Lynch keert zich tegen analyse, maar de ironie is dat geen andere moderne filmmaker zo sterk als hij het object van de filmwetenschappelijke en psychoanalytische blik is. Dat is helemaal terecht; Lynch’ films prikkelen nu eenmaal de behoefte van de kijker aan een sluitend verhaal. Hierin ligt de grote aantrekkingskracht van zijn werk. Wie naar een film van Lynch kijkt, voelt zich net als Jeffrey in Blue Velvet (1986) die verstrikt raakt in een gevaarlijk mysterie en die alleen al bij het idee van een raadsel van opwinding trilt. Net zoals Jeffrey zichzelf niet kan helpen – het heeft veel te maken met de plezierbeleving – is het onmogelijk naar Lynch’ werk te kijken zonder op zoek te gaan naar de betekenis ervan. En dat kan alleen maar, om met Lynch te spreken, door ‘analyse en intellectualisering’.
Inland Empire is een film met verschuivende betekenissen die net als bijvoorbeeld Lynch’ sciencefictionepos Dune (1984) en zijn meesterlijke Twin Peaks: Fire Walk with Me (1992) na verloop van tijd rijker aan symboliek en betekenis zal worden. Inland Empire is een doolhof van raadsels. Waar begint en waar eindigt de film-als-tekst, om met de poststructuralisten te spreken, de film als Möbiusring die normale tijd en ruimte ondermijnt, zodat verschillende niveaus van werkelijkheid en droom ontstaan? Inderdaad, alleen al het ondergaan van deze angstaanjagende niveaus en de figuren die in de donkere gangen schuilen, als in een gothic novel, is een unieke, spirituele ervaring. (Is dit wat Lynch bedoelt? Moeten we niet verder gaan, niet verder zoeken naar betekenis?)
De hoofdpersoon, beter gezegd twee hoofdpersonen, Nikki Grace/Susan Blue, gespeeld door Laura Dern, is een Hollywood-actrice die verliefd raakt op haar medespeler, Devon Berk/Billy Side (Justin Theroux), maar de vragen wie precies wie is en waar wat zich afspeelt blijven onbeantwoord. Net als de diepere betekenis van de op digitale video gedraaide shots van een tafellamp, een gezin konijnenmensen dat in een sitcomset woont, compleet met geblikte lachsalvo’s, Poolse prostituees, daklozen op het beroemde walk of fame-trottoir in Los Angeles en een harde, bovennatuurlijke vrouw (Grace Zabriskie) die in een gesprek met Nikki in haar Oost-Europese accent voorspelt dat zij, Nikki, in een sprookje zal belanden. Het is geen sprookje, zo blijkt snel, maar een surrealistische nachtmerrie.
David Lynch: ‘Mijn film gaat over een vrouw die problemen heeft.’
Meer wil hij niet kwijt. Maar er ís meer, véél meer.
Inland Empire verwijst naar een geografisch deel van Los Angeles, maar meer specifiek is het een metafoor: cinema als droom, als bewustzijn, cinema als een reeks hallucinerende episoden waarbij de kijker omringd wordt door het donker, waarbij het licht op het scherm het enige houvast biedt. Of niet. Als Nikki tijdens een droom- of werkelijkheidssequentie in zo’n zaaltje staat, volgt ontregeling. Ze ziet zichzelf op het scherm – in hetzelfde zaaltje waar ze op dat moment staat.
Inland Empire is het rijk van de menselijke verbeelding, van het denkproces dat een oneindige ervaring is en dat dankzij chemische en elektrische processen in de hersens bestaat. Daarom, aldus een vaak gebruikte ‘verklaring’ van de Lynch-metaforiek, zijn er al die beelden van gloeilampen en lucifers en rookpluimen in zijn films. Lynch: ‘Ik ben dol op elektriciteit. Ik houd van rook en vuur en elektriciteit, deze dingen zijn hypnotiserend. Je kunt urenlang kijken naar hoe iets ontbrandt, dat maakt zo’n mooi geluid.’
Te zien vanaf 5 april