Kunst – Koen Kleijn

Alexander, Napoleon & Joséphine - 28 maart tot 8 november, Hermitage Amsterdam

In de Hermitage Amsterdam opent Alexander, Napoleon & Joséphine: Een verhaal van vriendschap, oorlog en kunst. Deze Alexander is tsaar Alexander I; Joséphine is Marie Joseph Rose de Tascher de La Pagerie, geboren in 1763 op Martinique. Haar familie noemde haar Rose, maar liever nog bij haar bijnaam Yeyette. Napoleon veranderde dat in Joséphine.
Interessante vrouw: een beetje creools, werd altijd gezegd, een provinciaaltje; ze ging naar Parijs in een gearrangeerd huwelijk met een zak van een man, Alexandre de Beauharnais, waar ze in 1785 van scheidde; hij verloor in 1794 zijn hoofd op het schavot. Joséphine werd in 1795 aan Napoleon voorgesteld, toen nog een schriele militair; ze trouwde hem een jaar later vooral uit praktische overwegingen (ze had schulden). Acht jaar daarna was ze keizerin. Tiens.

Het Musée de Luxembourg wijdde vorig jaar al een tentoonstelling aan haar belangrijke rol in de ontwikkeling van het culturele profiel van Napoleons regime; ze was als vrouw van de dictator een belangrijke trendsetter, vooral in de vormgeving van het interieur van haar Parijse woning in de Rue de la Victoire en haar landhuizen in Malmaison en Navarre, bij Evreux. Malmaison kreeg een dierentuin ‘waar de eerste zebra en de eerste zwarte zwaan van Europa te zien waren en een zuivelboerderij met melkmeisjes in Zwitserse klederdracht, zoals Marie-Antoinette dat ook had gehad, in Versailles.
Na haar scheiding van de keizer en de ineenstorting van Frankrijk behield ze een sterk society-profiel. In 1814, na de invasie van Frankrijk door de Russen, werd ze in Malmaison opgezocht door de tsaar. Ze wandelden door het park; ze vatte kou en overleed een paar weken later aan longontsteking. De Hermitage toont haar invloed, tussen de twee keizers, op vormgeving en mode; ook iets van haar grote kunstcollectie wordt getoond. Verder zijn er wapens, Napoleons dodenmasker en een medaillon met een haarlok van Alexander.
Aan de tentoonstelling is een tweede verbonden, in de Hortus Botanicus (Joséphine: Een keizerrijk in een tuin) die aandacht besteedt aan haar belangstelling voor bloemen en planten – passend voor een Caribische plantersdochter.

Televisie – Walter van der Kooi

The Newsroom: Off the Record - maandag 30 maart, NPO 2, 20.25 uur
De overlevingsstrijd van papieren media in tijden van internet wordt in documentaires meestal getoond aan de hand van kwalitatief hoogstaande en integere bladen: Inside The New York Times bijvoorbeeld. Maar boulevardjournalistiek staat voor vergelijkbare economische problemen. Zoals getoond wordt in de Deense productie The Newsroom: Off the Record over de grootste en meest beruchte schandaalkrant Ekstra Bladet (de krant die Denen ‘love to hate’; de stem van de gewone man tegen het systeem). Tussen 2000 en 2012 daalde de oplage van 130.000 naar 60.000. En de 800.000 bezoekers van hun site genereren maar twintig procent van de inkomsten. De verliezen groeien, ontslagen dreigen en hoe moet het tij gekeerd? Nog meer sensatie? De ondergrens van ethiek nog meer verlegd? De VPRO is coproducent van deze indringende film van Mikala Krogh over een plek waar je niet gauw en graag komt.

Art & Craft - woensdag 1 april, NPO 2, 23.00 uur

De nachtmerrie van elke museumdirecteur of -curator zal zijn dat zij/hij een vervalsing niet als zodanig herkend heeft en die trots op zaal heeft hangen. Afgang die een reputatie blijvend kan beschadigen, zoals Van Meegeren Dirk Hannema de das om deed. (Leve De Fundatie trouwens en die Parijse molen is dus echt van Van Gogh.) Een beetje vervalser kan smakken geld verdienen. Maar wat nou als het de vervalser niet om geld is te doen? Als hij zijn werken, van middeleeuws miniatuur tot Charles M. Schulz (Charlie Brown), van Texaans historisch document tot Paul Signac, al dan niet namens zijn overleden moeder of zuster Emily schenkt aan archief, universiteit, museum? Ook al heeft hij wel een dode moeder (die hij nog immer aanbidt) maar geen zuster (die hij heeft verzonnen maar ook geschilderd – vervalsing in kwadraat).

Mark Landis heet de man en zijn meer dan honderd werken hangen verspreid over 46 instituten in gans de VS. Geef toe, dat is een prestatie en de vervalsingen zijn dan ook behoorlijk knap. Al zijn ze gebaseerd op catalogi en kunstboeken die alleen al in kleur kunnen verschillen van de originelen. Dat hij meerdere versies van eenzelfde werk aan meerdere musea schonk bracht zijn ontmaskering dichterbij. Door de documentaire Art & Craft, waarin Landis hoofdpersoon is en twee ooit door hem opgelichte belagers uit de kunstwereld bijrollen spelen, verbaas je je over een intelligente en vaardige zonderling met een lange geschiedenis van psychische problemen, die als kind met zijn ouders (vader marineofficier, moeder lief en mooi) door Europa reisde, musea bezocht en ’s avonds op de hotelkamer, als mama en papa uitgingen, kunstwerken uit de aangeschafte catalogi natekende. Nog steeds heeft hij contact met de geestelijke gezondheidszorg. Wanneer hij een medische check-up krijgt, vraagt de verpleegkundige vriendelijk of hij een hobby heeft. Hij geeft geen antwoord.
De VPRO zendt de film van Sam Cullman en Jennifer Grausman uit op 1 april(!) en als uitkomt dat het een mockumentary is, staat deze tv-recensent gelijk aan al die curatoren met het schaamrood op de kaken.

Film – Gawie Keyser

Phoenix - vanaf vandaag in de bioscoop
De Tweede Wereldoorlog dient soms als setting voor verhalen waarin de horror van de strijd slechts bij implicatie aanwezig is en het echte drama zich afspeelt in de gesloten wereld van de thriller. In literatuur is dit een subgenre waarin de auteurs Robert Harris en Philip Kerr het meest in het oog springen met respectievelijk Fatherland (1992) en de Bernie Gunther-romans. Ook Phoenix, de nieuwe film van de Duitse regisseur Christian Petzold die vanaf deze week te zien is, volgt het stramien van spanning en intrige tegen de achtergrond van de oorlog. Nina Hoss, met wie Petzold eerder samenwerkte in onder meer Barbara (2012), speelt de rol van een vrouw die levend maar ernstig verminkt uit een concentratiekamp komt. Ze gaat op zoek naar haar echtgenoot. Het vermoeden bestaat bij haar dat ze door zijn toedoen in de handen van de nazi’s was gevallen. De trailer is veelbelovend: een vrouw met haar hoofd in het verband mijmert: ‘Ik besta niet meer, herkent u mij?’ De sfeer is expressionistisch; schaduwen worden afgewisseld met diepe, rode kleuren. En een man die zegt dat zijn vrouw dood is. Een mysterie, dus. Wisselende identiteiten. En altijd aanwezig: de verschrikkingen van de oorlog.

Suite Française - vanaf vandaag in de bioscoop
Naast de thriller manifesteert de soap zich vaak als subgenre in de oorlogsfilm, met Michael Curtiz’ Casablanca als beroemde oervorm. Sentimenteler dus dan Phoenix, maar eveneens met de oorlog als achtergrond, is het verhaal van Suite Française van de Engelse regisseur Saul Dibb. In een Frans plattelandsdorpje wordt tijdens de bezetting Lucille Angellier (Michelle Williams) verliefd op Bruno von Falk (Matthias Schoenaerts), een Duitse soldaat. De moeder van Lucille wordt gespeeld door Kristin Scott Thomas. Nu, met uitzondering van Schoenaerts, zijn de acteurs allemaal Engelsen of Amerikanen die in de film Duitsers of Fransen spelen. Dat roept meteen associaties op met ’Allo ’Allo, de beroemde Britse sitcom waarin de personages op hilarische wijze Frans met een Engels accent spreken. De trailer van Suite Française lijkt evenwel te suggereren dat men hier de andere kant op is gegaan; iedereen spreekt the Queen’s English. Niettemin, Scott Thomas, die in het echte leven ironischerwijs vloeiend Frans spreekt, is altijd fijn om naar te kijken, en de vraag hoe de schitterende Vlaamse acteur Schoenaerts (Rundskop) het ervan afbrengt in zo’n grote productie zou de gang naar de bioscoop de moeite waard kunnen maken. Nu te zien.