Is vorige week in Minsk door bondskanselier Merkel en de presidenten Poetin en Hollande een betrouwbare vrede hersteld? Volgens de waarnemers van de OVSE wordt hier en daar aan de Oekraïense fronten nog wel geschoten, en zijn in het afgelopen weekend vijf Oekraïense soldaten gesneuveld, maar houden de partijen zich over het algemeen aan de wapenstilstand.
Na de verwoestende burgeroorlog zijn de partijen aan de grote alles vernietigende krachtmeting ontkomen. Ja, we zijn gered, maar voor hoe lang? De onderhandelingen die sinds het begin van het conflict telkens weer worden hervat doen denken aan de methode waarvan de communistische partijen in Oost-Europa zich in het begin van de Koude Oorlog bedienden. ‘Salamitactiek’ werd het toen genoemd. Niet proberen de hele worst in één keer te grijpen maar telkens een plakje eraf, tot het geheel van eigenaar veranderd is.
De doelstellingen van de strijdende partijen zijn volstrekt verschillend: de separatisten met hun eigen staat, beschermd door Moskou, en het geamputeerde Oekraïne steeds verder naar het Westen neigend en misschien ten slotte een deel van de Europese Unie. Tussen die twee polen moet een duurzaam compromis worden gevonden. Zullen ze daarin slagen? Hoe langer een effectieve wapenstilstand duurt, des te meer de partijen aan elkaars aanwezigheid gewend kunnen raken. Maar zullen ze die tijd krijgen?
In feite beschouwt Poetin het Westen als de vijand. Die vijandschap heeft steeds meer vorm gekregen. Het is begonnen met de oorlog in Georgië. Toen kregen we de annexatie van de Krim die zonder slag of stoot is verlopen. Wel heeft het Westen economische tegenmaatregelen genomen waardoor de roebel zwaar is aangetast en Rusland op de rand van een economische crisis balanceert. Voorzover we dat kunnen beoordelen heeft het akkoord van Minsk niet geleid tot een verzoenende houding onder de politieke leiders van het Westen jegens Moskou. Eerder is het wantrouwen jegens Poetin gegroeid.
Beleven we na Minsk het voorspel tot een nieuwe Koude Oorlog? Dat lijkt me nog niet waarschijnlijk. De Koude Oorlog was een worsteling tussen twee ideologisch gefundeerde machtsblokken om de wereldhegemonie. Het Oostblok en de Vrije Wereld, zoals we de tegenstanders toen noemden, hadden beiden hun eigen politieke samenhang, diametraal aan elkaar tegenovergesteld. Die polariteit is verdwenen. Het communisme is een overleefde ideologie, en ook de oude Vrije Wereld is in de kwart eeuw na het einde van de Koude Oorlog drastisch veranderd. Ideologieën zijn niet meer de grondslag van politieke partijen, het consumentisme heeft de oude politieke betrokkenheid aangetast en de durende economische crisis heeft op een andere manier hetzelfde gedaan.
Het resultaat van dit alles is dat het gevoel van betrokkenheid van het publiek bij de buitenlandse politiek aanmerkelijk is afgenomen en bovendien van richting veranderd. Op de televisie zien we wel iedere avond de drama’s van het front, maar onze betrokkenheid bij de oorlog in Oekraïne blijft gering. Eerder voelt het publiek zich in oorlog met terroristische machten in het Midden-Oosten, en op zichzelf is dat geen wonder. De terreur van de jihadisten heeft bij wijze van spreken de oorlog bij ons thuis gebracht. En de overheid reageert daarop met versterking van alle veiligheidsdiensten. Dat is in feite de mobilisatie waarmee we nu al jaren in toenemende mate bezig zijn en die de instemming van het publiek heeft, overal in het Westen.
Heeft Poetin dan vrij spel? De mislukking van Minsk zou dat bevestigen. Intussen bereidt hij zich al op andere tijden voor. Volgens Jane’s, het Britse instituut dat de bewapening van vrijwel de hele wereld bijhoudt, zullen de militaire uitgaven van Moskou tussen 2007 en volgend jaar verdrievoudigd zijn. Nieuwe typen bommenwerpers, raketten en onderzeeboten staan op het programma. Intussen is er het plan van Obama om zware wapens naar Oekraïne te sturen. Zijn oude tegenstander, de Republikein John McCain, ziet al het gevreesde appeasement dreigen als hij dat niet doet.
Zo wordt dit conflict langs een omweg toch geïnternationaliseerd. De langdurige chaos in Oekraïne is een vruchtbare bodem voor escalatie. Wordt de volgende fase nu min of meer achter de schermen voorbereid? Dat is het risico van de wankele overeenkomst van Minsk.