Wellicht is het niet helemaal eerlijk, maar de Duitse auteur Bernhard Schlink zal altijd worden gemeten aan zijn roman Der Vorleser, die in 1995 verscheen. Deze veel geprezen roman was een bestseller en werd in 37 talen vertaald, waaronder het Nederlands. Is het mogelijk Der Vorleser nog een keer te evenaren? Schlink moet hieraan gedacht hebben bij het schrijven van zijn nieuwe roman Die Heimkehr, gelijktijdig in het Nederlands verschenen onder de titel De thuiskomst. Want beide romans hebben wel iets gemeen. Een man kijkt terug op zijn leven en vertelt hoe dat leven danig in de war raakte vanaf het moment dat het nazi-verleden er binnendrong. Hoe ga je om met de beklemmende en kwellende kennis dat een geliefd persoon of naaste verwante een nazi en een misdadiger was?

Der Vorleser is een compact, goed geschreven verhaal over een 36-jarige vrouw die heftige erotische gevoelens opwekt bij een vijftienjarige gymnasiast. Ze worden een hoogst ongelijk liefdespaar, dat lust en literatuur verenigt. Want de jeugdige minnaar leest de vrouw, die later analfabete blijkt te zijn, voor. Op een dag is de vrouw verdwenen en de jonge man zal haar pas weerzien als hij, inmiddels student in de rechten, een nazi-proces bijwoont waarin de vrouw terechtstaat en tot levenslang wordt veroordeeld. Ze was in de oorlog lid van de ss en kampbewaakster in Auschwitz. Het grote morele dilemma waarin de student wordt gestort en het verwerken van zijn schuldgevoelens vullen de rest van deze bijzondere roman.

Die Heimkehr is een veel complexere roman, omdat hierin verschillende verhaallijnen door elkaar lopen. De roman in kort bestek navertellen is dan ook onmogelijk. Het komt erop neer dat de verteller speurt naar de auteur en het verdwenen slot van een onbelangrijke stuiverroman over een Duitse soldaat die na de oorlog uit Russische gevangenschap naar huis terugkeert en ontdekt dat zijn vrouw een ander heeft. Maar waarom de verteller dit triviale romannetje zo belangrijk vindt, blijft onduidelijk.

Bij die zoektocht speelt het toeval een niet geringe rol. In de stuiverroman, door toeval in handen van de verteller gekomen, wordt een oud huis beschreven en de verteller herkent dat huis in een stadje waar hij vanwege zijn werk terecht is gekomen. In dat huis woont een vrouw, op wie hij toevallig verliefd wordt, en die een zus heeft en die heeft weer brieven met aanwijzingen. Er duiken artikelen op uit nazi-bladen, geschreven door een man die werd geprotegeerd door Karl Hanke, de gewetenloze Gauleiter van Silezië die verantwoordelijk was voor de vernietiging van Breslau aan het einde van de oorlog. Tot slot, alweer toevallig, verschijnt er een Engelstalig boek van een man wiens naam erg veel lijkt op die van de verteller.

Maar dan heeft de zoektocht al een heel andere wending genomen. Allengs wordt duidelijk dat het niet meer gaat om een onbekende auteur en het verdwenen slot van een romannetje. De speurtocht is er een geworden naar de onbekende en dood gewaande vader van de verteller en de eigen identiteit.

Deze vader, na de oorlog naar Amerika gevlucht, was een overtuigde nazi en propagandist van een fascistische moraal: wie bereid is zelf te sterven, mag ook doden. Hij noemde dat een «ijzeren regel», die «Duitsers het recht geeft joden en Slaven te doden». Hoe het mogelijk was dat deze man in de VS een gevierd hoogleraar aan de Colombia University kon worden, is een ander raadsel waarmee Schlink zijn lezers opscheept. De schrijver maakt van deze figuur enerzijds een opportunist, anderzijds een man die het nazi-verleden verdedigt en boze theorieën blijft verkondigen als: «De beslissing het kwaad in dienst van het goede in te zetten, verlangt de bereidheid zichzelf aan het kwaad te onderwerpen.»

Deze toevalligheden en onwaarschijnlijkheden maken van Die Heimkehr een gekunstelde, geconstrueerde roman. Bovendien heeft Schlink zijn roman topzwaar gemaakt. Hij heeft hem beladen met nog allerlei andere verhalen: de verteller bericht zeer uitvoerig over zijn liefdesaffaire, gaat na de val van de Muur naar Oost-Berlijn en wordt daar, op bedrieglijke wijze en weer toevallig, korte tijd docent aan de Humboldt Universiteit. Ook de Duitse eenwording moest kennelijk een rol spelen. Door dit alles bereikt Die Heimkehr niet het hoge niveau van Der Vorleser. Dit maakt Schlink niet tot een slechte schrijver en het boek bevat zeker interessante passages, maar als geheel kan het niet overtuigen.

Wellicht heef dat ook te maken met het feit dat in de naoorlogse Duitse literatuur al heel veel en ook goede romans over het thema Vergangenheitsbewältigung zijn verschenen en het thema langzaam maar zeker is uitgeput.