Door een mooi poëtisch toeval vielen deze week verschillende zaken samen: de aankondiging dat de Amerikaanse regering weer astronauten naar de maan wil sturen, haar totale isolatie in de VN, en de trotse presentatie door president Trump van een nieuwe nationale-veiligheidsstrategie. Samen zijn dit manifestaties van een wereld die in z’n achteruit staat: geen nieuwe projecten, geen nieuwe ambities, geen leider. Een wereld waarin oude ideeën, oplossingen voor de problemen van gisteren, en ontkenning van de werkelijkheid worden gepresenteerd als visie voor de toekomst.
Wat toekomstvisie betreft, is Amerika al decennialang grootleverancier. Geen ander land bezit dezelfde traditie van missiegevoel, pretentie en de macht als de VS, en geen land heeft meer momenten waarop van een president of regering reikende vergezichten worden verwacht. Een van die momenten is de presentatie van een nationale-veiligheidsstrategie. Elke regering moet die verplicht leveren sinds de late jaren tachtig, toen de Sovjet-Unie op apegapen lag en veel senatoren op z’n minst een verhaal wilden bij de reusachtige defensie-uitgaven die president Reagan elk jaar op de pof deed.
Zo’n strategie is niet alleen voor de VS van belang. Als prioriteitenlijst en inkijkje in de manier van denken bij de leiding van het belangrijkste land ter wereld geeft het hints naar de toekomst. Het is mooi als de onderliggende visie overeenkomt met Nederlandse belangen en dromen, zoals Obama’s belofte van een minder solistische, arrogante en oorlogsgerichte VS. Maar ook als dat niet zo is, vallen er belangrijke aanwijzingen uit te halen. De strategie van Bush jr. kondigde bijvoorbeeld zijn doctrine van preventieve oorlogen aan.
Die van Trump is drie keer niks. Dat zou je op zich niet zeggen als je Amerikaanse commentaren leest. Veel gematigde en verstandige analisten zijn vol opluchting, voornamelijk omdat deze strategie niet louter opruiende onzin betreft. Trump is, als eerste regering ooit, op tijd met zijn strategie, en het document staat vol met coherente, schappelijke volzinnen die moeiteloos brede steun zullen krijgen. Waar America First in Trumps inaugurele rede een buitengewoon donker concept was, en nog wilder in Trumps tweets en uitbarstingen, hebben zijn ghostwriters er in deze strategie iets coherents en verstandigs van gemaakt. Daarmee rijst ook meteen de vraag waar het in vredesnaam voor staat. De auteurs zijn elitefiguren van dure scholen die een nette en generieke tekst hebben gemaakt waarin alle open deuren over internationale betrekkingen even worden ingetrapt. Het staat er sjiek op, en Trump wilde de strategie zelf presenteren.
Maar ongetwijfeld las hij alleen de inleiding en conclusie, of begreep hij het niet, want er staat van alles in dat strijdig is met Trumps eigen ideeën en gedrag. De strategie verwerpt het idee dat Amerikaans engagement met rivalen positief werkt – Trumps hele idee met Rusland. De helft gaat over hogere budgetten voor het leger, terwijl dat leger nog niets heeft gezien omdat al het vrijgekomen geld naar belastingkorting gaat. De strategie klaagt over digitaal ondermijnen van Amerika’s democratie, terwijl Trump dat zelf fake news noemt. De strategie wil handelsakkoorden sluiten en ‘barrières tegen groei’ wegnemen; Trump wil de eerste alleen verlaten en de tweede alleen opwerpen. Er staan ferme woorden over China, terwijl Trump in Beijing de Chinezen prees voor hun slimme bedrog van de VS. Enzovoort.
Het maakt allemaal natuurlijk niets uit. We kunnen dit document serieus nemen, en juichen zoals Fox News omdat het woord ‘islamitische terreur’ erin staat, of treuren zoals The Guardian omdat klimaatverandering is verdwenen. Maar aan de koers van de VS onder Trump en de zelfgekozen isolatie verandert niets. Amerika wil als enige land uit de klimaatakkoorden stappen, uit het akkoord met Iran, uit de onderhandelingen over internationale migratie. Deze week gebruikte het voor het eerst in zes jaar in de VN-Veiligheidsraad zijn veto, in een stemming over de Amerikaanse ambassade in Jeruzalem – 14 tegen 1, zonder zelfs Groot-Brittannië of Japan aan Amerikaanse zijde.
‘De hele wereld wordt opgetild door Amerika’s vernieuwing en de herontluiking van Amerika’s leiderschap’, dicht Trumps veiligheidsstrategie. Het zijn woorden uit een oude tijd, die kunnen worden gebruikt omdat ze niets te maken hebben met de realiteit. Het zijn woorden uit een wereld waarin de leider niet meer meedoet – een wereld zonder visie voor de toekomst.