Televisie – Walter van der Kooi

_ Medialogica - 18 november, NPO 2, 23.00 uur_

Televisie over televisie is meestal onaangenaam incestueus. Argos TV – Medialogica van Human/VPRO is het tegendeel door kritische reconstructies en analyses van de rol van media in kwesties die redelijk recent actueel waren. Variërend van lokaal (busonderneming die Goudse wijk niet meer aandoet vanwege jongerenoverlast) tot mondiaal (eurocrisis en Grexit). Over die laatste kwestie maakte Argos in mei al een voortreffelijke aflevering waarbij mijn NRC-collega als enige kanttekening had dat dertig minuten aan de korte kant was. Hij wordt aanstaande dinsdag op zijn wenken bediend met een uitgebreide en van harte aanbevolen versie. De openingsvraag, hoe media, markten en politiek elkaar zozeer in de greep konden houden dat zij en wij gezamenlijk de afgrond in dreigden te storten, wordt helder door alle betrokken partijen behandeld. Toenmalig premier Papandreou; de beurshandelaar die enthousiast op tv vertelde dat hij droomde van dit soort crises omdat ze geweldige kansen op kortetermijnwinst bieden (dit tot ontzetting van zijn opdrachtgevers, niet omdat die er niet allemaal van droomden maar omdat het slechte pr was); Nout Wellink en de ING-analist; Paul Mason van BBC Newsnight en collega’s van financiële bladen – ze schetsen de heilloze verstrengeling die een meltdown dichtbij bracht. Vrolijk word je er niet van (behalve als Jan Kees de Jager terugkijkend stelt dat er zelfs (!) gevolgen voor Nederland dreigden) en geruststellend is het al helemaal niet, want eerder dankzij ECB en Draghi behaalde resultaten zijn geen garantie voor de toekomst. Bovendien wijst Papakonstantinou, toenmalig Grieks minister van Financiën, erop dat de democratie hevig lijdt onder onvermijdelijke noodgrepen tijdens zo een crisis, buiten alle democratische regels en controle om. Voor waarheidszoekers onmisbaar. Misja Pekel is de maker.

_ Annes erfenis - maandag 17 november, NPO 2, 20.25 uur_

De avond ervoor brengt datzelfde Medialogica Annes erfenis. Enigszins atypisch omdat het niet in de eerste plaats over de rol van de media gaat. Aan de hand van het conflict tussen de Anne Frank Stichting en het dito Fonds wordt een overzicht gegeven (met uniek archiefmateriaal) van de ontstaansgeschiedenis van het dagboek, van het hoe en waarom van de verschillende versies, van de manieren waarop de inhoud ervan gebruikt en misbruikt werd en wordt en van de onverkwikkelijke controverse tussen Basel en Amsterdam. Zo herinnerde ik me helemaal niet dat neef Buddy Elias nog pas kort geleden (2007) het familiearchief aan Amsterdam overhandigde ‘omdat Basel de familie Elias is’ en het Frankfurt van de Franks uiteraard niet in aanmerking kwam. Daar denkt Yves Kugelmann, jong ambitieus directeur van het Fonds, heel anders over. Het gaat om de lange Duitse geschiedenis van de Franks en niet om het kortstondig Exil. Als daar wat voor te zeggen valt blijkt het toch onverkwikkelijk als er vooral een rechtengevecht wordt gevoerd waarmee gigantische bedragen gemoeid zijn. En als Anne’s biografe Melissa Müller spreekt van ‘onder de gordel trappen’ wanneer het Baselse Fonds zich als waarlijk joods presenteert terwijl ‘die Amsterdamse calvinisten’ sowieso niet zouden begrijpen waar het om gaat. We vinden allemaal wel wat van Anne en haar beeldvorming, heiligverklaring en commercialisering. Maar hier wordt de zaak voortreffelijk op een rij gezet door Cees Overgaauw en Maud van de Reijt die onder velen David Barnouw, Ian Buruma en Jacob Boas opvoeren. Boas, Amerikaan, is geboren in Westerbork en pleit voor een bredere blik op het lot van joodse kinderen door ook andere indrukwekkende dagboeken van slachtoffertjes uit te geven.

Wij zitten vast - vrijdags, NPO 3, 21.40 uur

Voor de achtdelige reeks Wij zitten vast mocht BNN maanden filmen in een Justitiële Jeugdinrichting, voorheen jeugdgevangenis geheten. De naamsverandering drukt de ambitie uit niet alleen te straffen en de samenleving te beschermen maar betrokken jongeren tijdens hun gedwongen verblijf zo veel mogelijk te beïnvloeden om herhaling van misdrijven te voorkomen. Of, zoals directeur Angelique het energiek uitdrukt: vanaf dag 1 pakken we ze bij de lurven en gaan aan de slag met opvoeding, onderwijs en gewetensontwikkeling. Daar spreekt geloof in maakbaarheid uit en zonder dat geloof en de inspanningen die eruit voorvloeien zou de stand van onze beschaving beroerder zijn. Maar dat er dertig beveiligers op veertig tot vijftig jongeren nodig zijn laat zien dat het een zware opdracht is. De gesprekken die Sophie Hilbrand met een aantal van hen voert maken dat te meer duidelijk en vooral voelbaar. Ik heb het vaak niet op de stoere toon van BNN, gesymboliseerd in de agressie waarmee hun presentatoren het logo letterlijk tegen je buis aan knallen. Maar Hilbrand doet dit goed. Niet alleen haar tv-imago helpt bij het kennelijk vertrouwen dat ze bij de jongens en meisjes weet te winnen: ze neemt serieus, luistert goed, denkt mee, maar stelt ook confronterende vragen. Rayandro (niet zijn echte naam, zoals de bewoners ook niet herkenbaar in beeld komen), centraal in aflevering 1, doet binnen de muren havo 4 want aan intelligentie ontbreekt het hem niet. Hij is bovendien trots dat hij is uitgekozen als Equip-trainer, waarin je sociale vaardigheden, je verplaatsen in een ander en zelfbeheersing leert. Maar tegelijk noemt hij de instelling een illusie, een schijnwereld waarin hij moet acteren om aan de voorwaarden voor verlof en vrijlating te voldoen. Hij weet niet hoe het zal gaan als hij buiten komt: zijn oude milieu lijkt toch vertrouwder dan dat van pak en stropdas, al ziet hij die ook best zitten. ‘Met een koffertje vol geld’, lacht Sophie bijdehand en hij grapt: ‘Ja, advocaat.’ Maar gaan zijn matties accepteren als hij met ‘ons leven beteren’ aankomt? Die zeggen dan ‘wat een flikker’. Ach Rayandro heeft een legertje (half)zusjes en (half)broers, van wie er flink wat gezeten hebben en er twee zijn doodgeschoten. Hij wil veranderen voor het te laat is. Joey uit aflevering 2, sinds zijn vierde in inrichtingen, heeft broers met vergelijkbare loopbanen. Als nature en nurture gezamenlijk tegenwerken wordt het een moeilijke zaak. Maar hulde aan de professionals die met en voor deze extreem moeilijke groep werken, net als kijkers hopend op resultaat.

Popmuziek – Leon Verdonschot

Rise Against - Donderdag 13 november, Heineken Music Hall

Nog nooit stond een hardcore punkband in Nederland in zo’n grote zaal als Rise Against: in de Heineken Music Hall. Er zullen dan ook weinig bands in dit genre bestaan bij wie het engagement en venijn zo vriendelijk zijn verpakt als bij Rise Against. Bij de band uit Chicago klinkt vrijwel ieder refrein als een uitnodiging tot meezingen, al dan niet met gebalde vuisten. De traditie van Rise Against om eigen oude helden mee te nemen als voorprogramma wordt in Amsterdam voortgezet: oudgedienden Pennywise uit California staan in het voorprogramma. En ergens tegen het eind zal zanger Tim McIlrath zijn akoestische gitaar pakken. Hopelijk om dit nummer te zingen:

Stef Kamil Carlens - Vrijdag 14 november, TivoliVredenburg

Ex-dEus, ex-Zita Swoon. En tegenwoordig? Tegenwoordig is Stef Kamil Carlens gewoon zichzelf in al zijn veelzijdigheid. Muziek, film, mode: het loopt bij Carlens als vanzelf in elkaar over. Op het podium staat hij tegenwoordig in z’n eentje, met zijn gitaar. Puttend uit zijn rijke verleden, en de toekomst. Het is meer dan voldoende, blijkt uit deze sessie voor de Brusselse concertzaal Ancienne Belgique:

Film – Gawie Keyser

Mommy & Sunset Boulevard - Vanaf deze week te zien

Twee diva’s in de bios deze week: Diane in Mommy van de jonge Canadese filmmaker Xavier Dolan, en Norma Desmond in de klassieker Sunset Boulevard van de oude meester Billy Wilder.

De eerste diva is ‘Di’ (Anne Dorval). Ze kleedt zich als een filmster, of tenminste quasi-hip als een minder bekende beroemdheid, waarmee ze zich nauwelijks onderscheidt van haar tienerzoon, Steve (Antoine-Olivier Pilon), die aan ADHD lijdt. De film begint als Di haar zoon uit een inrichting ‘bevrijdt’. Ze houdt van hem, zielsveel. Maar het leven met hem is moeilijk. Geweldsuitbarstingen. Onbestemde verlangens. Onderdrukte seksualiteit. En het vermoedelijk nog altijd smeulende trauma van de onverwachte dood van zijn vader en haar echtgenote. Dan ontmoeten moeder en zoon de teruggetrokken buurvrouw Kyla (Suzanne Clément) met wie beiden meteen een connectie krijgen. Regisseur Dolan filmde Mommy op ongewone wijze: het beeld is voor het grootste deel in een formaat nog kleiner dan het oude Academy-formaat (4:3), alsof het met een gsm gefilmd is. Slechts op twee momenten in het verhaal schuiven de kaders open en is het beeld in het traditionele widescreenformaat. Deze wisseling geeft vorm aan respectievelijk het thema van fragmentatie en gevangenschap, en van samengaan en bevrijding. Het werkt: Mommy is veel meer dan een stijloefening, het creëert een integer beeld van een ongewoon leven. En het roept vragen op: wat is ‘normaal’? Hoe gaat de maatschappij om met afwijking? De standaardreactie is: ‘gezond maken’ en terugstoppen in de samenleving. Met dit verhaal laten Dolan en zijn uitstekende acteurs zien dat er ook andere, onverwachte mogelijkheden zijn.

Sunset Boulevard (1950) blijft opvallend relevant. Hollywood en de cultuur van celebrity heersen wereldwijd. De tragiek van diva Norma Desmond (Gloria Swanson), ster uit het gouden tijdperk van de cinema die slachtoffer wordt van zowel de nieuwe tijdgeest als haar eigen zucht naar roem, symboliseert de leegte in de kern van deze cultuur. Dagelijks berichten kranten over de selfies van een Kim Kardashian of een Sylvie van der Vaart. Selfie. Ja, dat is Norma ten voeten uit. ‘ _All right, Mr. DeMille, I’m ready for my close-up.__ ’_ En het eigenlijke slachtoffer in Billy Wilders film, de aan lager wal geraakte scenarist Joe Gillis (William Holden), is de Everyman, verteller van het verhaal die de kijker en lezer, wij, dus, direct aanspreekt. Hij raakt in de ban van Norma’s charme. Maar later wordt hij net als zij geïnfecteerd met de rottende leegte in het hart van de droomfabriek. Hoe te leven als echt mens, en niet als schijnbeeld gecreëerd door camera’s en fictie, is de actuele vraag in Sunset Boulevard. De film draait in het nieuwe Amsterdamse filmhuis De Filmhallen, in een zaaltje waar het art deco-interieur van de Cinema Parisien-bioscoop uit 1924 is ingebouwd – een gepaste setting voor het bekijken van Wilders film.

Toneel – Loek Zonneveld

Blauwdruk voor een nog beter leven - speelt t/m 1 februari 2015 overal in het land

Tot voor kort stond er nog Design for living van Noel Coward op de strooibiljetten van het Nationale Toneel, maar dat is de voorstelling al lang niet meer en toch ook nog een beetje wel. De kunstenaarskomedie uit 1933 van alleskunner en alles behalve een lafaard Coward behandelde in mooie dialogen een in die tijd onbestaanbare ménage-à-trois tussen twee ook en vooral aan elkaar innig verbonden mannen (beiden kunstenaars) en een vrouw, een levenskunstenares-tegen-wil-en-dank die in de driehoek dreigt te worden fijngemalen, het door haar twee mannen gewilde en door veel actrices love-to-hate-personage van Gilda. Die mooie dialogen en de fijne driehoek zijn gebleven. Maar Johan Doesburg, die eind van dit seizoen terugtreedt uit de artistieke leiding van het Nationale Toneel, had geen zin om afscheid te nemen van ‘zijn oude dame’, de Koninklijke Schouwburg in Den Haag, met een verstofte komedie over de Alleingang van de alleswetende kunstenaar, waar Coward in 1933 op koerste. Doesburg vroeg Ilja Leonard Pfeiffer een eigentijdse bewerking te maken en dat liet de in Genua woonachtige auteur zich geen twee keer zeggen. Hij houdt de bitse dialoogstijl intact, schrapte de ruis uit het stuk (en uit de personage-lijst) en voegt een laag toe: het bewustzijn bij de optredenden dat ze toneel staan te spelen in een plot die voor hen is bedacht, in scène gezet door een tweederangs regisseur. Ze willen ontsnappen maar dat gaat zomaar niet. Van kunstenaars wordt een bepaalde attitude verwacht, ze redden het niet meer met de hautaine houding van zich boven het plebs verheven voelen. Wat ze in bed uitspoken moeten ze zelf weten, maar voor de bühne zijn de spelregels ingrijpend veranderd. Ik ben afgelopen week naar een try-out gaan kijken en ik kreeg een mooie toneelavond geoffreerd. Pfeijffer heeft een sterke komedie geschreven, Coward-proof om zo te zeggen. Voor toneelspelers gefundenes Fressen, zo blijkt wel, het speelplezier vonkt ervan af. Jeroen Spitzenberger en Matteo van der Grijn maken een odd couple van de twee jongens in de driehoek, Anniek Pfeiffer (geen familie) laat opnieuw zien dat ze een groot komediespeelster is, Vincent Linthorst speelt met verve het vierde wiel aan de wagen die het betere leven doet (weg)rollen. En Betty Schuurman speelt in een mooie rol van de om zich heen tetterende moeder een nijdig commentaar. De scenografie van Clement en Sanôu is een fraai staaltje houtje-touwtje-binnenhuis-architectuur. En Harry de Wit schreef bijna filmische muziek. Johan Doesburg knipoogt zichtbaar en hoorbaar in het rond: jongelui, ’t is maar een kunstje. Voor zijn echt laatste regie bij het producerende Nationale Toneel verhuist hij binnenkort met een jonge ploeg spelers naar een locatie aan de kust. Zijn hergeboorte als regisseur en nieuwe start als theatermaker heet in het voorjaar van 2015 Genesis.