Het jaar van het verzet: dat was natuurlijk 2019, toen mensen van Chili tot Libanon tot Hongkong de straat opgingen. En 2020, toen ondanks de pandemie miljoenen mensen zich wereldwijd solidair betoonden met de Black Lives Matter-beweging. En 2021, ook al is dat jaar slechts anderhalve maand onderweg, het zit nu al vol rellen en bestormingen. Dat belooft dus wat voor de toekomst! Zelf hoop ik echter dat ook een andere vorm van verzet terrein zal winnen. Die van de inactie, het niet meedoen, de stilte.
Mō Yú heet het in China, wat schijnbaar vertaalt naar Vissen Aanraken. Omdat je volgens een oude volkswijsheid het best vissen kunt vangen in modderig water. En al weet ik daarmee nog steeds niet wat het betekent, wat ik wel begrijp is dat bij dit verzet jongeren met onderbetaalde banen hun best niet meer doen op hun werk. Ze leveren middelmatige prestaties, sluiten zich op in de wc, doen eindeloze stretchoefeningen in de kantine en houden een thermoskan whiskey naast hun bureau. Als een soort moderne Bartleby’s zeggen steeds meer Chinese jongeren: ‘I would prefer not to.’
De beweging begon bij Massage Bear, een kantoormedewerkster uit Shanghai. Op Weibo, het Chinese Twitter, plaatst ze sinds vorig jaar haar wijsheden en inmiddels heeft ze daar meer dan een half miljoen volgers vergaard. ‘Neem je werk nooit serieus’, adviseert ze. Sta op van je bureau zodra iemand anders dat doet. Drink twee liter water per dag, zoals het volgens de gezondheidsgoeroe’s hoort, maar dan wel door om het half uur een klein glaasje te halen. En als je baas boos op je wordt, blijf je glimlachen, al is het als een idioot.
In een artikel op Quartz vertelt een aanhangster hoe ze tijdens werktijd dutjes doet in haar auto of er een boek leest. Ze zet nep-afspraken in haar agenda voor het geval iemand zich afvraagt waar ze is. ‘Het is een passieve manier van rebelleren’, legt Massage Bear in hetzelfde artikel uit. Tegen de valse belofte vooral dat als je maar hard genoeg werkt alles mogelijk is. Want ook in China stagneert de vooruitgang en zijn het voornamelijk de rijken die steeds rijker worden, mede door te kapitaliseren op de arbeid van hun werknemers en/of klanten.
‘Involutie’ wordt het ook wel genoemd, het is het tegenovergestelde van een revolutie: terwijl de concurrentie almaar toeneemt, en daarmee ook de algehele productiviteit, omdat iedereen probeert beter, sneller, slimmer en fitter te zijn dan de rest, blijft ondertussen de beloning uit. Voor werknemers groeien salarissen en toekomstperspectieven niet mee, en voor de samenleving als geheel levert al dat harde werken ook geen innovatieve, technologische doorbraken op. Het maakt burgers in toenemende mate gestrest, angstig, boos en bovenal ontzettend moe.
En dat is hier, in het Westen, natuurlijk niet anders. Al kennen wij geen 996-werkcultuur (van 9 uur ’s ochtends tot 9 uur ’s avonds, zes dagen per week), de onderliggende neoliberaal-kapitalistische ideologie heerst inmiddels overal. Vandaar dus dat ook buiten China de tactiek van subversieve ondermijning steeds populairder wordt. Het luie protest. De vreedzame weigering. Het ‘Nee, liever niet’, zoals bijvoorbeeld The Nap Ministry van de Amerikaanse Tricia Hersey dat propageert.
Via Instagram en Twitter roept Hersey haar honderdduizenden volgers dagelijks op om vooral zo veel mogelijk te luieren, te dolen en te dagdromen. Een ‘social justice movement’ noemt ze het zelf. Hersey is een zwarte vrouw en haar uiteindelijke doel is om het kapitalisme en de witte suprematie te ontmantelen. Voor corona organiseerde ze daarom, onder andere, collectieve sleep-ins, waarbij deelnemers gezamenlijk en in de publieke ruimte een dutje deden.
Voor de duidelijkheid, benadrukt Hersey steeds opnieuw: dit is dus niet de rust die de wellness- en zelfhulpindustrie prediken via tijdschriften, apps en cursussen, waarbij je een lekker bad moet nemen met geurkaarsen erbij, of elke ochtend de zonnegroet moet doen, opdat je de rest van de dag er weer keihard tegenaan kan. De rust van The Nap Ministry wil juist een spaak in dat wiel steken. ‘Rest is resistance’ is haar slogan. Was getekend: ‘In rest and power, your faithful Nap Bishop.’
Zelf schreef ik ook over subversief verzet, en al zocht ik mijn heil niet in rust, maar in drinken en dansen, het komt op hetzelfde neer. Het is allemaal een poging tot ondermijning van de neoliberaal kapitalistische ideologie die wereldwijd oneindig veel meer verwoest dan ze oplevert. En als je het mij vraagt, ook al doet niemand dat, kun je veel van de luidruchtige protesten, demonstraties en rellen van de afgelopen jaren ook in dat licht bezien. Want dit is wel degelijk een involutie die we meemaken. De boel implodeert.
Laat ons dus vissen aanraken, en rusten, en slapen, en onszelf niet alsmaar proberen te verbeteren om dit spel nog beter mee te kunnen spelen. Laat ons in plaats daarvan nieuwe dromen en nieuwe spelregels formuleren. ‘Grind culture can NOT have me’, schrijft Hersey via haar Nap Ministry op Instagram. Grind als in een alles vermalende (werk)cultuur. Ze bidt dat uiteindelijk iedereen het giftige idee zal weigeren dat je continu je waarde moet bewijzen, voegt ze eraan toe. Want: ‘Ons bestaan is onze waarde.’
Hoorde ik daar een Amen?