Volgens mij heb ik een heel goed idee voor een tv- of radioprogramma. Of, iets hedendaagser, voor een podcast of YouTube-kanaal. Het is een interviewprogramma, gesprekken duren minimaal twee uur, en de kern is dat gast en interviewer samen dronken worden. De werktitel is Drinking Again, het gelijknamige nummer van Dinah Washington vormt natuurlijk de begintune, en elk gesprek eindigt hopelijk in geknuffel, dikke dronkenmanstranen of een scheldpartij. Of een van de twee gesprekspartners valt gewoon in slaap.
Persoonlijk zou ik zo’n programma heel graag zien of horen. Als tegenwicht vooral voor de gelikte gesprekken die nu overheersen.
Het komt omdat iedereen tegenwoordig zo goed kan praten. Iedereen op tv tenminste. Woorden rollen vloeiend over de lippen, er vallen geen stiltes, iedereen weet precies wat hij of zij wil zeggen, zo lijkt het, gesprekken verlopen vloeiend, aangenaam, en zijn daarom ook heel makkelijk te verteren. Als luisteraar kun je ondertussen nog wat andere dingen doen, je to-dolijstje afwerken bijvoorbeeld of afwassen.
‘De negativiteit van het vreemde en de weerhaakjes van het anders-zijn storen en vertragen de gladgestreken communicatie van het gelijke’, schrijft Byung-Chul Han in De transparante samenleving. Om geld en informatie vrijelijk te kunnen laten stromen moet het negatieve daarom worden afgevlakt en gladgestreken: ‘De transparante samenleving is een hel van het gelijke.’
Dat valt misschien wel het meest op bij alle lezingen die op tv en internet te vinden zijn, de Ted Talks, Brainwash Talks en DWDD Universities of Summerschools. Daarin is iedereen altijd even goed. Alsof de sprekers geboren zijn voor het podium. Ze vullen de ruimte, praten luid en duidelijk, maken af en toe een grapje en vergeten nooit hun tekst. Het is allemaal heel entertaining en doet soms zelfs niet onder voor een stand-upcomedyshow.
Maar, vraag ik me vaak af, waar zijn dan de mensen die niet goed in het openbaar kunnen spreken? De verlegen onbeweeglijke stotteraars die desalniettemin wel heel goede ideeën hebben? Waarom zie ik die nooit in een talkshow of ergens een lezing geven? Misschien worden ze niet uitgenodigd, angstig als programmamakers zijn voor een gast waar je als kijker of luisteraar moeite voor moet doen. Wat echter ook zou kunnen is dat dit soort mensen gewoon nauwelijks nog bestaat. Omdat iedereen een soort performer is geworden die weet hoe hij of zij een publiek behaagt.
De transparante samenleving, schrijft Han, is een positieve samenleving, is een gehaaste samenleving, is een pornosamenleving, is een etalagesamenleving. Tegenwoordig dien je jezelf in de etalage te zetten. Of het nu de etalage van de arbeidsmarkt is, van sociale media of van Tinder, bijna iedereen heeft iets te verkopen op de markt van vraag en aanbod (zichzelf vooral). ‘In de etalagesamenleving is elk subject zijn eigen reclameobject’, schrijft Han. ‘De enige maat is de expositiewaarde.’ De wereld is een set geworden en het individu het geëtaleerde product.
En toen kwam dus het moment dat ik gevraagd werd om een Brainwash Talk te houden. Een praatje van tien minuten, voor een publiek, uit mijn hoofd, dat naderhand op tv zou worden vertoond, of ik interesse had. Nee, natuurlijk niet! wilde ik schreeuwen. Ik vergeet al tijdens het praten wat ik ook alweer wilde zeggen, hoe moet ik dan ooit een verhaal van tien minuten uit mijn hoofd leren en dat ook nog eens met verve brengen?
De eerste keer dat ik in het openbaar sprak was tijdens mijn studie. Bij opkomst liet ik al mijn papieren vallen die ik vervolgens voor een volle zaal op mijn knieën weer bij elkaar moest rapen. Daarna duurde het zeker twee minuten voordat ik met zweterige handen mijn microfoon opgespeld kreeg. Ik sprak natuurlijk onverstaanbaar. Totdat ik ergens halverwege zelf ook de aandacht bij mijn verhaal verloor en vanaf het podium naar buiten begon te staren om uiteindelijk opgetogen te concluderen: ‘Hé, het regent.’ Maanden later werd ik nog lachend met die zin begroet.
Inmiddels ben ik beter geworden in openbaar spreken. Ik heb meer optredens gehad en na wat experimenten met bètablokkers (werkt fantastisch, voelt verschrikkelijk) ben ik tegenwoordig niet eens meer zenuwachtig. Ik heb geoefend en geleerd. Ik kan mezelf inmiddels verkopen. En die Brainwash Talk ga ik dus ook doen. Met de belofte van de organisatie dat er iemand in de zaal zal zitten met grote tekstborden als geheugensteuntje, al weet ik niet hoe ik die moet lezen want ik heb heel slechte ogen.
De transparante samenleving is een controlesamenleving, aldus Han. Niet in de laatste plaats door de controle die we over onszelf uitoefenen. En precies daarom is Drinking Again dus zo’n goed idee. Omdat mensen onder invloed van alcohol niet anders kunnen dan de controle laten varen. Het zo zorgvuldig opgebouwde beeld dat sprekers en talkshowgasten doorgaans de wereld in projecteren moet wel barsten gaan vertonen. Gesprekken zullen haperen, woorden zullen stokken, ‘de negativiteit van het vreemde en de weerhaakjes van het anders-zijn’ zullen heel even de kans krijgen om zich te laten gelden. En dat allemaal zonder dat er een prijs voor hoeft te worden betaald. Na afloop heeft de desbetreffende gast tenslotte het oudste excuus ter wereld voor zijn of haar belabberde optreden: ‘Sorry, ik was dronken.’ Normaal doen we alles namelijk heel goed.