Het Gemeentemuseum zet in een serie tentoonstellingen dat eeuwfeest luister bij met een tentoonstelling van ‘alle 300 Mondriaans’ in een eerbetoon van Mondriaan en Van der Leck, en een omvangrijk overzicht van ‘De architectuur en interieurs van De Stijl’.

Het project is interessant door zijn omvang – het Gemeentemuseum bezit nu eenmaal veel materiaal – maar ook omdat De Stijl in die honderd jaar is geërodeerd tot een hol begrip, teruggebracht tot een setje kleuren en strepen en een vaag idee over geometrie dat is terug te vinden in flauwe designvoorwerpjes in de schappen van de Hema. Wat De Stijl écht behelsde, weet vrijwel niemand, en dat gold ook al voor de oorspronkelijke Stijl-adepten, die zich bewogen tussen ferm Bauhaus-functionalisme, hindoe-zweverigheid en dada-plezier. Ze maakten er uitgebreid ruzie over. Als er één verstandig museum is dat daar duidelijkheid in zou kunnen verschaffen, dan is dat het Gemeentemuseum wel.

Verder: Eindelijk! De Lairesse in Rijksmuseum Twenthe. De advertenties in de landelijke pers melden al gretig dat hier sprake zal zijn van ‘eerherstel’: De Lairesse was met afstand de beroemdste en meest bewonderde schilder van zijn tijd – het derde kwart van de zeventiende eeuw, en de hele eeuw daarna – en ook nog een bevlogen theoreticus, maar zijn reputatie is daarna gekraakt in een nationalistisch betoog. De Lairesse was ‘niet Hollandsch genoeg’, hij was ‘Frans’, hij zou het einde van de ‘Hollandse School’ hebben ingeluid met een zielloos classicisme. Hij oordeelde scherp over de schilderkunst van Rembrandt en Lievens, de mannen die de aardse waarheid in al zijn klodderige lelijkheid toonden zonder zich aan ‘de regels van de kunst’ te willen houden, en dat oordeel is hem anderhalve eeuw aangewreven. Wij zijn immers als Rembrandt, stuurs en eigenzinnig, wij trekken ons liever niks aan van ‘regels’, kom nou. De Lairesse liet echter zien dat er boven dat alledaagse een heel panorama van briljante schilderkunst te maken was. Het ging niet om de regels, zei De Lairesse: het ging om waar die regels je zouden kunnen brengen.

Eindelijk! De Lairesse. Rijksmuseum Twenthe, 10 september t/m 22 januari. rijksmuseumtwenthe.nl

Beeld: Gerard de Lairesse, De verdrijving van Heliodorus uit de tempel, 1674 (Wallraf-Richartz-Museum & Fondation Corboud, Keulen)