NEW YORK — De rook rond Michael Moores Fahrenheit 9/11 is nauwelijks opgetrokken of er dient zich een volgende controversiële documentaire aan die verse olie gooit op het politieke vuur van de Amerikaanse verkiezingsstrijd. Outfoxed: Rupert Murdoch’s War on Journalism opent een frontale aanval op Fox News Channel, met 85 miljoen kijkers de meest bekeken nieuwszender in de Verenigde Staten — en hét media-mondstuk van de Republikeinse partij. De documentaire behoort nu al tot de best verkochte dvd’s bij de grote onlinewinkel Amazon.

Deels gesponsord door de in 1998 opgerichte, linkse internetbeweging MoveOn.org geeft dit nieuwste filmdocument van Hollywood-regisseur/producent Robert Greenwald een opmerkelijk beeld van de werk methode achter de dagelijkse Fox-nieuws uitzendingen. Greenwald put voor zijn documentaire uit stapels programmaclips van Fox News zelf. Daarbij heeft hij hulp gehad van MoveOn-vrijwilligers die met militaire precisie maandenlang de Fox-programma’s rond de klok hebben gevolgd. In Outfoxed komen tien voormalige medewerkers van het nieuwsstation aan het woord (van wie drie anoniem), media-experts en gerenommeerde namen als Walter Cronkite — een éminence grise van de Amerikaanse journalistiek. Greenwald gebruikt vooral de meest extreme voorbeelden uit het verzamelde materiaal. Dat vindt hij zijn goed recht: «Je moet keuzes maken, en ja, dan neem ik de meest illustratieve. Ik heb vooral geprobeerd patronen bloot te leggen. Ik wilde Fox’ eigen woorden en beelden gebruiken om te laten zien wat de makers van de zender doen. En om te tonen dat hun slogan ‹eerlijk en evenwichtig›, die het netwerk sinds 1998 als merknaam voert, het publiek om de tuin leidt.»

Wat is het probleem met Fox News Channel? Volgens de film lopen nieuwskleuring, «spin», intimidatie en cynisme als een rode draad door de uitzendingen. De onderwerpkeuze is selectief: nauwelijks milieu, economie of gezondheidszorg, wél homohuwelijken, abortus en rechtszaken met beroemd heden. Er wordt informatie weggelaten, quasi-journalistieke taal gebruikt, lovend gesproken over de president en consequent schamper gedaan over de Democratische uitdager John Kerry. Een van de opmerkelijkste onthullingen in Outfoxed zijn de memo’s die Fox-vice-president John Moody elke ochtend rondstuurt met instructies voor de onderwerpkeuzes van de dag, en de gewenste invalshoeken. Zoals: «Trap niet in de gemakkelijke val om te treuren om het verlies van Amerikaanse levens [in Irak], en je hardop af te vragen wat we daar doen.» Of: «De president en vice-president hebben een ontmoeting met de 9/11-commissie; ze zijn niet aan het getuigen.» Fox News-shows hebben vijf keer zo veel conservatieve gasten als liberale. Lastige gesprekspartners worden zonodig luidkeels afgekapt. Van het bekendste Fox-gezicht, de licht ontvlambare Bill O’Reilly, maakte regisseur Greenwald een aparte compilatie met een rijtje «Shut up’s» uit diens mond. Een andere Fox-ster, Sean Hannity, eindigt zijn dagelijkse programmablok steevast met de mededeling hoeveel dagen er nog te gaan zijn tot de herverkiezing van George W. Bush. Mediaspecialist Bob McChesney: «Erger nog dan in de vroegere Sovjet-Unie zijn de mensen in ons land niet bedacht op propaganda. Daardoor zijn ze er veel gemakkelijker aan te onderwerpen.»

Outfoxed is intussen uitgegroeid tot de spil van een nationale actiecampagne tegen Fox News, en in bredere zin tegen de commer cialisering van het nieuws. Samen met burgerrechtenorganisatie Common Cause en de non-profitorganisatie Independent Media Institute (IMI), presenteerde MoveOn tijdens een persconferentie medio juli een petitie voor de Federale Handelscommissie om Fox het gebruik van zijn «eerlijk en evenwichtig»-slogan te verbieden. «Zulke algemene woorden kun je niet claimen», argumenteert Don Hazen van IMI. «En in het geval van Fox News zijn die termen bovendien pure misleiding.» Onlangs vertoonde Robert Greenwald zijn film ook voor leden van het Amerikaanse Congres en het Huis van Afgevaardigden; 38 van hen hebben Rupert Murdoch in een brief uitgenodigd voor een nader onderhoud, daartoe mede aangemoedigd door 330.000 handtekeningen, die MoveOn in één week verzamelde. In een officiële verklaring laat Fox News weten dat Greenwalds «partijdige gebruik» van Fox-materiaal copyrightschending is, en dat de programmastukken uit hun verband zijn getrokken. Voorzitter Timothy Muris van de Federale Handelscommissie denkt ook dat de petitie weinig kans maakt. De inhoud van de programma’s zou dan moeten worden geëvalueerd, stelt hij, en die is beschermd door de vrijheid van meningsuiting.

Volgens Don Hazen van IMI is dat echter niet waar het om draait: «We hebben er geen probleem mee dat Fox News een spreekbuis is voor de Republikeinen; iedereen kan uiteraard zeggen wat hij wil in de vrije markt van ideeën. Maar wanneer Fox zijn verdraaide en ideologische informatie verkoopt als eerlijk en evenwichtig nieuws, dan hebben we allemaal een probleem.»

De Outfoxed-documentaire is niet alleen een nieuw soort politiek pressiemiddel, ook de wijze van distribueren is vernieuwend. De distributie gebeurt vooral via het grass roots-netwerk van MoveOn, dat inmiddels op het internet fungeert als een virtuele thuisbasis voor ruim 2,2 miljoen leden. Deze onafhankelijke, in korte tijd zeer bekend geworden groep burgeractivisten vormt een beweging die een aanzienlijk publiek kan bereiken buiten televisie en radio om. Outfoxed vond via MoveOn.org in enkele dagen zijn weg naar duizenden «house parties». Op 18 juli opende de film in gewone huiskamers, waar dertigduizend Amerikanen gelijktijdig naar de documentaire keken. Intussen zijn er honderdduizend kopieën verkocht en maakte de dvd vorige week de ongewone sprong naar bioscoopzalen in vier Amerikaanse steden.

Het is de vraag of de stem van een protesterend publiek krachtig genoeg zal zijn om het te kunnen opnemen tegen de corporate macht van Fox-eigenaar Murdoch. Deze zwaait de scepter over negen tv-satellieten, honderd kabelstations, veertig tv-stations, 175 kranten, veertig uitgeverijen en een filmstudio. Daarbij draait het niet eens zozeer om de strijd tussen links en rechts, tussen Democratisch of Republikeins, maar veeleer om de bescherming van de fundamentele bestaansmogelijkheid van het «zenuwstelsel van elke democratie» — een gezond en open medialandschap. Ook buiten Amerika.

Outfoxed: Rupert Murdoch’s War on Journalism; dvd voor $ 9.95, via www.amazon.com of op www.outfoxed.org, waar ook een trailer te zien is. De film draait vooralsnog alleen in Amerikaanse bioscopen.