De uitslag laat een Europa zien dat uiteenvalt in allerlei kleinere politieke ontwikkelingen, die zelden alle lidstaten tegelijk omvatten. Onder andere: anti-EU-partijen veroverden nauwelijks nieuw terrein. Bij elkaar opgeteld verruimden de drie eurokritische fracties hun zetelaantal van 21 naar 23 procent. Een plotselinge opstand tegen de EU bleef uit. Marine Le Pen ‘won’ in Frankrijk, maar deed het minder goed dan bij de vorige Europese verkiezingen. Nederland stuurt niet meer EU-afkrakers naar Brussel dan vijf jaar geleden omdat FvD de PVV heeft vervangen. Dat een vijfde tot een kwart van de burgers tegen de EU stemt lijkt een constante geworden.
EU-kritisch socialisme stierf ondertussen een stille dood. Nederland paste voor de SP dat kiezers wilde winnen door te klagen over Brusselse salarissen en te mopperen dat Oost-Europeanen hun recht op vrijheid van beweging uitoefenen. In Griekenland leed Syriza een grote nederlaag en in Groot-Brittannië werd Corbyn massaal in de steek gelaten. De Spaanse Socialisten wonnen. Pedro Sánchez zocht direct contact met Emmanuel Macron voor overleg. Zoals gezegd: er is niet één spijker waar heel Europa aan kan worden opgehangen.
Ook Groen deed het goed, zowel wat betreft zetelaantal (zeventien zetels erbij voor de Groene/Eva) als wat betreft agenda. De liberale Alde-fractie, die haar zetelaandeel verruimde, heeft een beduidend groener profiel dan de vorige keer. De Europese christendemocraten en sociaaldemocraten verloren, maar vormen nog altijd de twee grootste fracties. Bij elkaar opgeteld heeft Europa daarmee een prima uitgangspunt voor serieus klimaatbeleid.
De uitslag is verwonderlijk gezien het onstuimige voortraject. Eerst kwam de vluchtelingencrisis. Toen begon een van de belangrijkste EU-leden een pijnlijke uittocht. Ondertussen groeide het rechtspopulisme in verschillende Europese landen. Dit had het moment kunnen worden waarop de Europese kiezer massaal de tent zou verlaten. In plaats daarvan wordt de toekomst van Europese samenwerking opnieuw in handen gegeven van pro-EU-partijen. Alleen moeten ze iets meer met elkaar in overleg nu de fracties in het Europarlement wat gelijker van omvang zijn geworden.
Dat er daarbij dissonanten klinken, is een teken van een functionerende Europese democratie. De eurosceptici die menen dat Brussel te veel macht heeft, dat Europa te weinig doet aan zijn christelijk historische erfcultuur, die vinden dat het Europees migratiebeleid te ruimhartig is, ze worden gehoord en vertegenwoordigd. Laat niemand meer zeggen dat Europa geen ruimte voor kritiek toestaat. Bij deze verkiezingen lijkt Europa politiek uiteen te zijn gevallen tot wat het werkelijk is: een verzameling burgers op een gedeeld continent, met een verweven verleden en met verschillende opvattingen over hoe hun onderlinge verhoudingen te regelen.
Maar onder de streep blijft deze uitslag pro-EU, en dat is wat telt. Het doet sommige eurocritici pijn, maar met deze uitslag lijkt Europese samenwerking een point of no return te bereiken. Ook na de grootste economische crisis sinds de jaren dertig en de crises daarna mag de EU blijkbaar voortbestaan. Europeanen kiezen in meerderheid voor Europese samenwerking en daarmee ook waar die voor staat: liberale democratie gebaseerd op rechten en vrijheden.
Wat niet wil zeggen dat de EU iedereen voldoende dient. Op de Europese kaart blijven de kale plekken zichtbaar waar de groei en productiviteit achterblijven. En het zijn de achtergebleven gebieden waar het meest op de anti-EU-partijen wordt gestemd. De stad-plattelanddichotomie is ook een trend die door deze verkiezingen werd bevestigd.
En Europa heeft een scherper profiel in de wereld gekregen. Nationalisme is aan de macht in onder meer Amerika en Brazilië. In de week dat Europa stemde, koos de grootste democratie ter wereld voor nationalisme: in India haalde Narendra Modi een nog grotere overwinning dan vijf jaar geleden. Dit zijn ook landen waar democratie onder druk staat en het beschermen van natuur en klimaat op de achtergrond raakt. Het aantal landen met een rechtsstatelijke gezindheid waar een steeds groener Europa een natuurlijke verwantschap mee heeft slinkt nogal. Europa is een eiland in de wereld aan het worden.