Toen voetballer Ahmad Mendes Moreira van Excelsior in november door supporters van FC Den Bosch werd uitgescholden voor ‘kankerkatoenplukker’ en ‘Zwarte Piet’ kon hij zijn emoties niet meer bedwingen en van zijn gezicht was zowel intense woede als verdriet af te lezen. De wedstrijd werd even stil gelegd. Mendes Moreira had het tij mee – precies op dat moment werden door het hele land bij protestacties leuzen gescandeerd als ‘Zwarte Piet is racisme’ – en in alle kranten en aan elke talkshowtafel (zelfs aan die ene) werd er schande gesproken van de drek die hij over zich heen had gekregen. Er werden zelfs maatregelen aangekondigd.
Nu zijn er door de jaren heen vaker acties geweest vanuit voetbalbonden (‘Say no to racism’), maar het door Mendes Moreira geadresseerde racisme is serieus genomen en de knvb heeft afgelopen weekend het aanvalsplan Ons voetbal is van iedereen gepresenteerd. Met een reeks maatregelen waarvoor veertien miljoen euro van de rijksbegroting is vrijgemaakt moeten racisme en discriminatie rond voetbalvelden keihard worden aangepakt. ‘Onze aanpak werkt langs drie lijnen: (1) voorkomen (2) signaleren en (3) sanctioneren’, aldus het actieplan. ‘We willen een brede positieve beweging op gang brengen. Want we willen dat de kleine groep die het verpest voor de rest, aangesproken wordt door de grote groep die klaar is met racisme.’
Er komen onder meer zogeheten slimme camera’s in stadions en een app om racisme te melden, overtreders wacht een stadionverbod tot tien jaar en voetbalclubs kunnen punten in mindering krijgen als ze niet in actie komen bij racisme door de eigen supporters. Allemaal prima, die repressieve maatregelen, maar moet het probleem niet meer bij de kern worden aangepakt? En hoe zit het met volksvertegenwoordigers die zich schuldig maken aan racisme?
Bij dit soort maatregelen ligt cynisme op de loer, zeker als tijdens de presentatie van het plan bij voetbalclub Zeeburgia, een Amsterdamse club die een mooie afspiegeling is van de bevolking in de hoofdstad, het praatje niet bij het plaatje past. Het woord is aan vier bestuurders van de knvbdie van alles gemeen hebben met elkaar en maar weinig met de mensen die te maken hebben met het racisme waar ze nu tegen strijden.
En natuurlijk, het heeft te lang geduurd voor er zo’n integrale aanpak komt, en de lijst met incidenten is eindeloos en de racistische bagger die spelers wekelijks over zich heen krijgen wordt lang niet altijd gemeld.
Wie dat wel deed, namelijk al in 1991, was Stanley Menzo. ‘Kankerneger, hoerenjong, pleurisnikker, baviaan, vuile jood – dat is zo ongeveer waarvoor ze me op de tribunes uitmaken. “Er staat een aap in de kooi”, “Apenheul, apenheul” en “Rotaap, terug naar je hok” zijn momenteel uit de mode, maar daarvoor in de plaats maken ze oerwoudgeluiden als ik iets doe wat ze niet bevalt. “Oe-oe-oe-oe”, hard en ritmisch. De koude rillingen lopen over je rug. Tot voor kort kreeg ik ook hele fruitmanden aan exotische vruchten in mijn nek gegooid. En pinda’s, ladingen pinda’s. Schijnbaar wordt dat zo langzamerhand te duur.’ In een interview met de NRC sprak de toenmalige Ajax-doelman bijna dertig jaar geleden onomwonden over het racisme waarmee hij als zwarte voetballer te maken had. En hij is lang geen uitzondering.
Dus goed dat de knvb nu eindelijk echt wat gaat doen, maar hoe gaat dat in de praktijk? Als iemand in het stadion de rest laat scanderen dat ze ‘minder, minder, minder’ Marokkanen op het veld willen, krijgt de club dan straf of de ophitser? En wat als iemand zou beginnen over het ‘homeopathisch verdunnen’ van een voetbalteam?