Wat een moment: amper een week nadat de Amerikaan George Floyd door een politieman werd gedood in Minneapolis, had de woede daarover zich al omgevormd van lokale demonstraties tot een Amerikaanse burgerbeweging tot mondiaal protest, van Nieuw-Zeeland tot Helsinki en van Rio de Janeiro via Monrovia tot Tokio. Terwijl de Verenigde Staten zich afvroegen of zij een lange, hete zomer voor de boeg hadden, of een nieuwe tegenreactie van bange, witte stemmers, was de werkelijkheid al naar iets nieuws geëvolueerd: een internationaal moment tegen racisme.
Veel Amerikanen keken naar hun geschiedenis. De ‘Long, hot summer’ is de naam voor 159 geweldsuitbarstingen in 1967 van Afro-Amerikanen tegen racisme, achterstelling en politiegeweld, in steden door het hele land. De protesten die zich vanuit Minneapolis verspreidden, deden velen daaraan denken, terwijl anderen bitter vaststelden dat in 2020 mensen woedend moesten zijn om dezelfde redenen als 1967. Anderen keken naar 1968. Toen won Richard Nixon de verkiezingen. Zijn motto: ‘law and order’ haakte direct aan bij het feit dat de meeste witte Amerikanen geloofden dat zwarte Amerikanen zelf, en niet racisme, de ‘echte’ oorzaak van de rellen waren. Met de Amerikaanse verkiezingen van dit jaar nog maar een paar maanden verwijderd, haakte Donald Trump opzichtig op hetzelfde thema in.
Maar het is geen 1967 of 1968. De VS zijn nu een ander land, diverser in samenstelling maar ook anders in mentaliteit. Een van de opvallendste aspecten aan de Amerikaanse straatprotesten is hoe gemengd ze zijn. De rellen van ’67 waren beperkt tot zwarte wijken, nu gaan alle groepen de straat op. Daar liggen mentale verschuivingen achter die snel lijken te gaan: volgens peilingen is het percentage Amerikanen dat (correct) stelt dat de politie waarschijnlijker geweld gebruikt tegen een zwarte dan tegen een witte arrestant in de afgelopen vier jaar bijna verdubbeld.
Dat hangt waarschijnlijk samen met hoeveel sneller en breder de respons nu is dan in 2014. Toen evolueerde Black Lives Matter na politiegeweld in Ferguson, Missouri, over een periode van maanden tot jaren eerst tot een burgerbeweging in de VS en daarna in de rest van de wereld. Nu is het effect vrijwel direct. En wat niet minder verbazend is: dat effect is wereldwijd. ‘De afgelopen jaren hebben voor velen in het teken gestaan van afbreuk van Amerika’s reputatie en het verlies van Amerikaans leiderschap in de wereld. Maar als het gaat om een beweging tegen racisme op gang brengen, doet Amerikaans voorbeeld blijkbaar nog steeds volgen’, schrijft Casper Thomas in Groene van deze week. Dit mondiale moment toont aan dat de VS niet alleen via de farce van Donald Trumps Witte Huis invloed uitoefenen op de wereld. Of zoals The Economist deze week schrijft: ‘Het is nog steeds de natie die wereldwijd politiek het weer bepaalt.’
Dat George Floyds dood zo’n grote impact heeft, komt ook doordat de wereld veranderd is. Nederland is óók veel diverser geworden, net als de meeste andere landen waar Floyds dood mensen de straat op deed gaan. In de jaren tachtig was racisme hier nog het ‘r-woord’, waar niemand op zat te wachten, brengen Jaap Tielbeke en Rasit Elibol in hun artikel in herinnering; nu erkent de premier racisme als ‘systemisch probleem’. Dat lijkt de kant op te gaan van ‘een anders denken over de samenleving als geheel’, waar Philomena Essed in datzelfde artikel toe oproept. Zij is in ieder geval ‘hoopvol’.
Maar kan er vooruitgang zijn als George Floyd door een politieman werd gedood op klaarlichte dag, net als honderden anderen elk jaar, en er een openlijke racist zetelt in het Witte Huis? Om er nog één historische vergelijking tegenaan te gooien: in de ‘Rode Zomer’ van 1919 joegen bendes witte Amerikanen in bijna veertig steden op Afro-Amerikanen en vermoordden er honderden. Daar was ook beeldmateriaal van. Maar media protesteerden niet, niemand ging de straat op, laat staan buiten de VS. Nu is de hele wereld van slag. De afgelopen weken toonden dat racisme en dodelijk racistisch geweld nog steeds bestaan, maar ook dat verandering mogelijk is. En er lijkt nog veel meer op komst.