Ik ontmoette Ellen Laan, klinisch psycholoog en hoogleraar seksuologie, op 1 maart 2018 in de Stadsschouwburg in Amsterdam. In het programma Sign of The Times, met #MeToo als aanleiding. We werden door elkaars lezingen geraakt, dus praatten we nog lang door in het Schouwburgcafé tot we er als laatsten uit werden gegooid. Een topvrouw, wat een humor, kennis en passie!
Haar stelling was dat seksueel plezier van vrouwen seks in heterorelaties zou transformeren, gelijkheid van mannen en vrouwen zou helpen bewerkstelligen én de optimale verdedigingslinie tegen seksueel geweld kon vormen. Kennis beschermt. Ik had in haar lezing dingen gehoord die ik half wist maar waarover, besefte ik, zelfs in feministische kring veel te weinig wordt gepraat: zoals de treurige orgasmekloof in heteroseksuele relaties, waar mannen bijna altijd klaarkomen en vrouwen veel minder. Dat heeft alles te maken met het normatieve karakter van de penis-in-vaginaseks, waarin de clitoris geen rol speelt. Mannen durven niets anders, weten niet wat hun geliefde lekker vindt. Vrouwen kennen hun eigen lichaam niet, durven hun partner niet te leiden, simuleren een orgasme om ervanaf te zijn, hebben in een op de tien gevallen pijn bij penis-in-vaginaseks.
Toch is seksuele voldoening vaak de koninklijke weg naar kwaliteit in de relatie en vrouwelijk zelfrespect. Laan betoogde dat de vagina een baringskanaal is en daarom weinig sensitief. De zetel van het vrouwelijk genot is eerder de clitoris, niet alleen dat kleine hypersensitieve knopje dat verscholen ligt in de venusheuvel maar ook het zwellichaam daaronder, dat bij opwinding groot wordt, vergelijkbaar met de penis in erectie.
Fysiologisch zijn er geen verschillen tussen mannen en vrouwen in hun capaciteit voor seksueel genot, betoogde Laan. Ze illustreerde dit met gedetailleerde tekeningen van het vrouwelijk geslacht, in- en uitwendig: de vulva, de vagina en de clitoris. Bij de aanraking van de clitoris wordt de vagina van binnen omhuld door die zwelling, wordt alles vochtig en komt, door welke stimulatie ook, het vrouwelijk orgasme op gang – het gaat in golfbewegingen door de bekkenbodem. De clitoris kan ook wel geprikkeld worden van binnenuit, via de vaginawand, maar zwelling en natheid zijn een voorwaarde voor pijnloze penetratie. Stimulatie van de clitoris van buitenaf, door tong en vingers, is voor vrouwen vaak vele malen fijner en effectiever dan penetratie.
Laan was ook psycholoog, die de verbindingen tussen seksbeleving, relatievorming en geestelijke gezondheid bestudeert. Er is zoveel meer dan recht op en neer. Plezier… duurt niet één… maar vijf kwartier. Laan pleitte daar in de Stadsschouwburg voor ars erotica, voor diversiteit in seksualiteit, voor zelfrespect en gelijkheid in genot. Ze bleek niet alleen seksuele problemen bij hetero’s te onderzoeken, maar ook de liefdeskunst en het genot in lesbische relaties (dat aanzienlijk hoger is dan voor vrouwen in heterorelaties, het verbaasde haar niet).
Ze stelde aan de kaak dat seksuele voorlichting zich richt op reproductie, voorkomen van zwangerschap en geslachtsziekten, kortom ‘rampenbestrijding’. Seksuele voorlichting zou moeten gaan over kennis van het eigen lichaam en delen van plezier. Meisjes gaan later masturberen dan jongens en zijn intussen cultureel al voorbereid op de penis-in-vaginaseks, waardoor ‘de eerste keer’ niet zelden tot diepe teleurstelling leidt en hen voorgoed op het verkeerde been zet. Jongens worden bij gebrek aan goede sekseducatie ‘voorgelicht’ door seksistische en pikgerichte pornografie, die hen opzadelt met een verwrongen beeld van seks. Dat moet allemaal anders.
Laan vertelde me tijdens onze eerste ontmoeting ook dat ze leed aan ongeneeslijke kanker. Ze was toen 56, in 1994 gepromoveerd, sinds 2012 universitair hoofddocent en sinds 2017 hoogleraar. Ik bleef haar volgen. Ze was actief op alle fronten: ze richtte zich tot organisaties voor voorlichting en seksuele hulpverlening, leidde jonge wetenschappers op, had internationale faam verworven met haar onderzoek naar vrouwelijke lustbeleving – schreef er maar liefst 130 peer-reviewed wetenschappelijke artikelen over die grote invloed in haar vakgebied hadden – ze bezocht elk congres, schreef publieksboeken en hield overal lezingen, wees geen enkel interviewverzoek af.
‘Als je doodgaat werp je alle bullshit af’, vond Laan: ze realiseerde zich dat haar werk moest worden voortgezet door anderen, zoals het al ondersteund werd door collega-wetenschappers, door opiniemakers als de sekszusjes, de podcasters van Damn Honey en het mannenbevrijdingsbureau Emancipator. Laan richtte de Stichting voor Seksueel Welzijn Nederland op, een inspirerend verbond van medici, psychologen, voorlichters, feministen (m/v) en journalisten.
Nieuwe inzichten en op te zetten acties worden in appgroepen gedeeld. De resultaten worden overal zichtbaar. Niet alleen in de opleidingen seksuologie en psychologie, in de voorlichtingswereld en de media, maar ook in schoolboeken: uitgeverij Malmberg nam in het biologieboek voor middelbare scholieren voor het eerst een correcte beschrijving en tekening van de clitoris op. (De grootste schoolboekuitgever Noordhoff weigert dit nog steeds te doen. Het illustreert de weerstand tegen vrouwelijk genot en kennis van seksualiteit.) ‘Seksueel Welzijn Nederland hunkert naar Genot en Gelijkheid’, is de opening van seksueelwelzijn.nl. Iedereen kan individueel of als organisatie lid worden van deze ‘gemeenschap’.
Ellen Laan inspireerde een nieuwe generatie wetenschappers en feministen. Ze ontving een ridderorde, een Leuvens eredoctoraat en recentelijk nog de Lifetime Achievement Award van The European Society for Sexual Medicine. Maar dat haar werk doorgaat zal haar het gelukkigst maken.