Els zit op de bedrand en staart wezenloos voor zich uit. Even daarvoor deed ze hetzelfde in de stoel bij haar salontafeltje, misschien wel twintig minuten lang. Het staren begon nadat ze een mail had ontvangen van haar ex-man Peter, die onlangs te horen kreeg dat hij prostaatkanker heeft. Sinds de scheiding anderhalf jaar daarvoor woont hij in Vlissingen, in huis bij zijn demente moeder. Nu met die kanker en de coronatoestand, komt hij erachter dat hij eenzaam is. Hij wil dat Els bij hem terugkomt. ‘Of het nou door die K. komt of niet, ik weet het niet, maar dit zou ik nu best willen en ik hoop jij ook’, schrijf hij haar. ‘Denk er maar even over na. Zelf denken hè, niet iedereen maar gaan bellen.’
Langzaam staat Els op van haar bed en loopt naar haar kleitafel. Wezenloos begint ze verder te kleien aan een beeldje waar ze die ochtend aan begonnen is: een vuurtoren met rotsen eromheen. Dan barst ze alsnog in tranen uit.
Tegen die tijd volg ik Els al vijf dagen via een live-stream op YouTube. Haar huis kan ze niet uit want ze is verkouden en wil zich houden aan de richtlijnen van het RIVM. Ik zie haar ’s ochtends meedoen met Nederland in beweging. Om elf uur begint ze met de live-kleicursus die ze is begonnen vanuit huis. Terwijl ze elke dag een nieuw beeldje maakt, geeft ze haar kijkers tips en trucs, ook te volgen via Instagram onder de hashtag #kleienmetels (‘Zoals ik al eerder zei: ik kan wel lachen om een goede grap maar niet om een slecht beeldje’).
Ze videobelt met haar zoon Dennis, die in Madrid woont. Haar zus Trijnie is met corona op de IC beland, een wrange wake-up call voor Els, die al tien jaar met haar en haar andere zus Jo gebrouilleerd is, en ze besluit Jo eindelijk weer te schrijven. En omdat ze zelf een initiatief is gestart onder de vlag ‘bel die ene eens’ (#beldieeneeens), waarbij het de bedoeling is dat je iemand belt die je lang niet hebt gesproken (‘want hoe bijzonder is het om te horen, hé, ik was even benieuwd hoe het met je ging’), voegt ze daad bij woord en belt zus Jo, die haar al die tijd vreselijk blijkt te hebben gemist. En dan dient zich ook nog Ruud Willems aan, een man met wie Els een date heeft gehad, en die nu weer eens benieuwd was hoe het met haar gaat.
Els had een parodie kunnen zijn op een bepaald type vrouw – bloempotkapsel, kleifanaat, gescheiden, eenzaam, haar heil zoekend op de sociale media. En dan ook nog eens gespeeld door een man. Toch slaagde haar bedenker en belichamer, acteur en theatermaker Fabian Jansen, er glorieus in om haar boven dit alles te doen uitstijgen. In zijn 168 uur durende performance vanuit het Harmonie Theater in Leeuwarden zette hij een onvergetelijke vrouw neer: intelligent, autonoom, witty en bij vlagen diep ontroerend. Hij laat zien hoe burgerlijk vooroordelen over burgerlijkheid zijn, hoe groot de revoluties die zich kunnen voltrekken in kleine binnenlevens. In een week tijd is Els getransformeerd, net als iedereen die haar (obsessief) heeft gevolgd.
Hoewel iedere kunstenaar en culturele instelling gruwelijk z’n best doet om kunst van achter gesloten deuren over te hevelen naar onze schermen thuis – van de digitale tours door gesloten musea tot oude voorstellingen die online worden hernomen, en van kunstenaars die pakketten samenstellen met links die inspiratie moeten bieden tot live-streams van concerten en dj-sessies – maken die schermen juist ook akelig voelbaar wat er ontbreekt. Wat Els blijft thuis zo’n verademing maakte, is dat de weeklange voorstelling ook daadwerkelijk was bedoeld voor het lullige scherm van je laptop. Geen archiefmateriaal, geen zee van lege stoelen, maar real-time, dag en nacht, een heel leven in een kijkdoos.
De voorstelling bracht een willing suspension of disblief mee die me deed herinneren aan mijn kindertijd, toen verhalen in de eerste plaats ontsnappingen waren aan de eendimensionaliteit van mijn eigen leven. Dat er andere werelden bestonden, andere levens, was een grote opluchting en mogelijkheid. Door Els raakte ik weer doordrongen van die functie van kunst om je mee te voeren, om te laten zien dat er altijd van alles kan gebeuren. Het was een vrolijke constatering in een tijd die je veelal met je neus op de feiten drukt van grote en misschien wel blijvende verliezen in de kunsten en elders. Ik mis haar nu al.