Het spectaculaire etiket ‘de vrouw die drie eeuwen heeft geleefd’ had ’s werelds oudste, de Italiaanse Emma Morano (117 jaar + 137 dagen), te danken aan de laatste maand van de negentiende eeuw. December 1899 had ze net nog meegepakt, de baby Emma Martina Luigia Morano, eerstgeborene van een Noord-Italiaans arbeidersgezin aan de rand van de Povlakte, vlak tegen Zwitserland aan. De moeder was Zwitserse, de vader Italiaan. Nog zeven kinderen zouden volgen, allen kerngezond en met een lange levensduur, drie broers en vier zussen. Eén zus, Angela, werd 102. Maar Emma overleefde ze allemaal met jaren afstand.
En, wat is het recept?
Verrassend: twee rauwe eieren per dag, vers van de boer. Dan af en toe wat vlees, zo rood mogelijk geconsumeerd, nauwelijks gebraden. Verder was ze een gretige koekjeseter, de traditionele ‘Savoiardi’, de Italiaanse versie van lange vingers. Soms een chocolaatje, een langwerpig driehoekje ‘Gianduiotto’, al sinds de Italiaanse eenwording van 1860 het nationale chocolaatje. En een goed glas zelfgestookte grappa op z’n tijd, dat dwars door de slokdarm brandt, want zelfgestookte grappa kan makkelijk zestig procent halen. Daar houden ze van, in het koude mistige noorden. Een paar keer per week at ze een banaan, en iedere dag na het middagslaapje twee crackers besmeerd met honing.
Het menu van de oudste ter wereld had helemaal niets te maken met ‘the Italian diet’ dat ook dit jaar in maart weer door de Amerikaanse monitor Bloomberg als het beste en meest gezonde is aangewezen. Volgens de Global Health Index van Bloomberg is er geen land ter wereld waar je zoveel kans maakt op een lang en gezond leven als Italië, dat van de 163 onderzochte landen op de traditionele eerste plaats eindigde. Vele factoren tellen mee voor de Bloomberg-index, waaronder ook relativeringsvermogen, gebaseerd op het Italiaanse gevoel voor humor, levens- en arbeidsritmes met voldoende pauzes, slaap en menselijke interactie, maar bovenal is het Italiaanse dieet de reden voor een levensverwachting van 82 jaar, de hoogste ter wereld. Het mediterrane dieet, gebaseerd op veel verse groente, peulvruchten, olijfolie, het feit dat Italië meer dan elders ter wereld nog met de klok van de seizoenen mee-eet, dat Italiaanse moeders zo veel mogelijk vers koken, ook als ze werken, dat het brood zo min mogelijk uit de diepvries komt – al die dingen samen maken Italië tot het gezondste land ter wereld met de hoogste levensverwachting.
In het voedingspatroon van Emma Morano kwamen de Italiaanse recepten die de hele wereld kent niet of nauwelijks voor, maar haar levensritme en permanent goede humeur waren toch wel zeer Italiaans. Te beginnen bij het feit dat haar hele leven zich min of meer op dezelfde plek heeft voltrokken, het plaatsje Pallanza aan het Lago Maggiore, later opgegaan in de grotere gemeente Verbania. Schitterend Unesco-uitzicht vanuit een provinciale plattelandsdimensie, Italiaanser komt het niet.
Maar het goede humeur dat Emma Morano haar hele leven lang zo bijzonder goed heeft volgehouden, viel toch vooral te danken aan haar sterke gevoel van eigenwaarde. Des te meer bijzonder voor een jonge, ongeletterde Italiaanse vrouw in de jaren van het fascisme, toen moeder de vrouw gewoon achter het aanrecht stond, blij om haar plicht te mogen doen en zo veel mogelijk zoons te baren die soldaat konden worden.
Het begrip ‘feminisme’ bestond nog niet in de verste verten toen Emma Morano haar man in 1938 de deur uitzette, omdat hij losse handen had. Een jaar eerder was het eerste kind, een zoontje, overleden na slechts zes maanden geleefd te hebben. En de inmiddels ook al weer 49 jaar geleden overleden echtgenoot was een agressieveling, al dan niet op basis van grappa en wijn, dat vermeldt de historie niet. Emma wees hem de deur en wilde sindsdien ‘nooit meer iemand die de baas kan spelen over mij’. Echtscheiding hoefde niet van haar, en was in die jaren ook zo goed als onmogelijk, niet alleen in het katholieke Italië. Maar een echtgenoot kwam haar voordeur nooit meer binnen, en kinderen kwamen er dus ook niet meer. Zelf gaf ze het feit dat ze praktisch haar hele leven op zichzelf heeft gewoond aan als een van de belangrijkste factoren van haar ‘positieve levensgevoel’ dat door verschillende wetenschappers van over de hele wereld die haar kwamen interviewen naarmate haar leeftijd steeg is geconstateerd.
Ze was al 42 jaar gepensioneerd, na een hard werkend leven, eerst als textielarbeidster in een jutefabriek, vervolgens als kokkin in een priestercollege. Tot haar 75ste heeft ze met veel plezier gewerkt. Tot haar 115de kon ze alles alleen, met ondersteuning van twee liefhebbende ‘nichtjes’ van zeventigplus, in 2015 werd de eerste badante (verzorgster, in Italië bijna altijd afkomstig uit Roemenië of een derdewereldland) noodzakelijk.
Maar ook de verzorgster Mila, uit Colombia, kreeg nog advies van Emma Morano: ‘Ze zei vaak tegen me dat ik moest uitkijken met mannen, ze niet te snel moest vertrouwen, me niet met de eerste de beste moest verloven, en als de wiedeweerga weg moest wezen als iemand me niet beviel’, aldus Mila.
In 2011 ontving Emma Morano (toen 112) van de president van de Italiaanse republiek de Ridderonderscheiding voor bijzondere verdiensten. ‘Cavaliere al Merito’, werd ze, vanwege haar leeftijd en de staat waarin ze hem had bereikt. Glashelder tot de laatste snik.