Het is pure luxe voor het Nederlandse klassieke-muziekleven, en we weten het: s werelds meest gevraagde en beruchtste levende dirigent, Valery Gergjev, verbindt zich nu al tien jaar aan het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Hij komt jaarlijks naar Nederland voor zijn eigen festival en reist de komende weken zelfs naar Groningen voor het Diaghilev Festival. Een minder bekende luxe is dat ook s werelds meest succesvolle operacomponist van het moment in Nederland woont. Hij is chef-dirigent van het Radio Kamer Orkest en dirigeert in onder meer de ZaterdagMatinee zijn eigen en andermans werken.
Peter Eötvös (1944) is Hongaar. Boulez haalde hem al als jongeling naar zijn befaamde instituut in Parijs. Eötvös grote doorbraak kwam in 1998 te Montpellier met de wereldpremière van zijn eerste opera Tri sestri (Drie zusters), gebaseerd op Tsjechovs toneelstuk, die in rap tempo de grote bühnes van de wereld veroverde; in Nederland presenteerde de Nationale Reisopera hem in 2000.
Vijf jaar geleden kreeg Peter Eötvös de opdracht voor zijn derde opera. Eötvös levensgezellin, Mari Mezei, koos het onderwerp: Tony Kushners toneelstuk Angels in America, een niet samen te vatten labyrint van vertellingen gesitueerd in het Amerika van Ronald Reagan. Deze week ging Angels in America in het Théâtre Musical de Paris Châtelet in première. De voorstellingen in Châtelet zijn al maanden van tevoren uitverkocht. In de zaal, tijdens de wereldpremière, jong en hip uitgedost publiek. Op de bühne een verzameling sterren aangevuld met jong talent. In de bak zestien musici van ongewone samenstelling: veel koper en percussie, maar geen hobo of viool. Alle uitvoerenden worden elektronisch versterkt. Eötvös zelf heeft de muzikale leiding. Na luttele maten is duidelijk dat hij zijn muzikale opvattingen, zoals die eerder in Tri sestri naar voren kwamen, trouw is gebleven. De melodieën van de zangers zijn toegankelijk, het orkest speelt lichtvoetig. Het doet aan filmmuziek denken.
Anders dan in Tri sestri (Russisch) en in Eötvös tweede opera, Le balcon (Frans), is Engels de taal van Angels in America. Voor wie de taal machtig is zijn de woorden duidelijk verstaanbaar, wat op merkelijk is in een muziektheater: nooit blijkt het nodig om met het hoofd in de nek naar de boventiteling te kijken. De zangers zingen in vakkundig verstopte microfoontjes, wat samen met de goede beheersing van het Engels voor bijna alle zangers is het de eerste taal de verstaanbaarheid ten goede komt. Maar het belangrijkste is de «talige» aanpak van Eötvös: opera is bij hem eerder drama begeleid door muziek dan muziek waarin tekst vervlochten zit.
De hoofdpersonages lijden aan aids; alle hoofdpersonages zijn homoseksuele mannen. Prior, indrukwekkend vertolkt door de Amerikaanse bariton Daniel Belcher, probeert zijn ziekte te accepteren. Nadat zijn lief hem heeft verlaten, komt hij in contact met engelen, die hij prachtig hoort zingen. Met ongeneeslijke wonden ligt hij in pyjama op een ziekenhuisbed. Te midden van dood en verderf lijkt hij aan het slot van de opera, vijf jaar later, spring levend en gezond, en zo bereikt de opera een optimistisch slot akkoord: de woorden «More life» worden in koeienletters hel verlicht afgebeeld.
Angels in America heeft een pikant hoog Amerikaans gehalte. De snel wisselende sets laten Amerikaanse huiskamers en ziekenhuizen zien. De mormonen, de taal, de behandeling van themas, ja zelfs de muziek brengen de opera naar Gods own country. Op de bühne staan Amerikaanse operacoryfeeën als Derek Lee Ragin, Roberta Alexander en Barbara Hendricks, de laatste zelfs gedrapeerd in een grote, Amerikaanse vlag. Het heeft er alle schijn van dat de aids-aanval op Reagans Amerika als metafoor dient voor de aanval die Bush momenteel op zijn eigen land zou plegen. Waar of niet, het publiek leeft en gniffelt tijdens de voorstelling hoorbaar mee. Het applaus houdt lang aan en de meeste bravos gelden de maestro/componist zelf. De Angels gaan na Parijs naar Hamburg en misschien Venetië. Jan Zekveld, artistiek leider van de ZaterdagMatinee, was bij de eind repetities en de première. Hopelijk is dat een gunstig teken.
Angels in America
Libretto: Mari Mezei. Regie: Philippe Calvario. 23, 26, 28 en 29 november in Parijs, later dit seizoen in de Hamburgische Staatsoper