Eerder die dag sprak Jan Nico Scholten, de gewezen kruisrakettendissident van het CDA en tegenwoordig actief voor PvdA en Vluchtelingenwerk, voor de Vara-radio alvast een politiek in memoriam uit voor de VVD-leider. Wat Vara-presentator Felix Meurders er ook tegen inbracht, Scholten was er rotsvast van overtuigd dat Heer Bolk binnenkort van het politieke toneel zou verdwijnen. ‘Ik kan er niet rouwig om zijn’, aldus Scholten. ‘Bolkestein is in veel opzichten een ramp voor het land geweest.’ Daarmee doelde Scholten in de eerste plaats op Bolkesteins politieke behandeling van de asielzoekers en de migranten, die in wezen angstaanjagend dicht bij het gedachtengoed komt van Jörg Haider, de Oostenrijkse politicus die door Bolkestein hoogstpersoonlijk uit de Liberale Internationale is gegooid maar qua politieke kapitalisering van xenofobe instincten in wezen geen haar van hem verschilt.
Naarmate de paniek de overhand kreeg tijdens de VVD-campagne, tapte Bolkestein steeds nadrukkelijker uit het Haider-vaatje. Het redde hem van een nederlaag die onmiddellijk de terugkomst had ingeluid van een popelende Hans Wiegel. Wiegel was gedurende de campagne, zeker nadat de affaire-Van Baalen was gaan opspelen, een grotere vijand van Heer Bolk dan Wim Kok en De Hoop Scheffer tezamen. Illustratief in dat verband was het op het laatste moment afgelasten van een gezamenlijk optreden van Bolk en Wiegel tijdens een campagne-avond in Utrecht.
Binnen luttele weken campagne wist Heer Bolk de goudgerande toekomst van de Hollandse liberalen om zeep te helpen. Sommige commentatoren zijn geneigd de impact van de affaire-Van Baalen te neutraliseren, maar het is natuurlijk wel wat als een campagneleider juist in het heetst van de strijd het veld moet ruimen vanwege al dan niet vermeende fascistische jeugdzonden. In het buitenland heeft het misschien voor meer verwondering gezorgd dan hier. Stel dat Bill Clinton midden in de campagne zou zijn geconfronteerd met liefdesbrieven aan de Ku Klux Klan van zijn allernaaste medewerker!
Na de kwestie-Van Baalen had Bolkestein zijn mond moeten houden over de buitenlanders. Dat hij dat naliet, is wel het beste voorbeeld van de crisis in de Hollandse omgangsvormen, waar hij ook nog een punt van maakte.
De affaire-Van Baalen kostte Bolkestein zijn minderhedenadviseur David Pinto. Maar ook traditionele VVD-aanhangers haakten af. NRC-columnist J.L. Heldring verklaarde Bolkestein als gevolg van zijn gedrag in de Van Baalen-crisis volkomen ongeschikt voor politiek leiderschap, laat staan een post als premier. Trouwens, was het ook niet de NRC-nestor die Bolkestein ‘stembanden gemaakt van tweedehands hockeyballen’ toedichtte of heb ik dat maar gedroomd?
Bolkestein en zijn adviseurs zagen maar één uitweg uit de zich aftekenende ondergang. Ze begonnen de enige kaart uit te spelen die altijd succes heeft: die van de angst voor de Hollandse burger voor al wat vreemd is. Ineens verkondigde Heer Bolk enige dagen voor het uur U dat de grenzen van Nederland helemaal dicht moesten voor asielzoekers. Anders, zo profeteerde Bolk, stond er een voddenleger van 250.000 (2,5 miljoen? 2,5 miljard?) klaar om binnen de muren van de paarse verzorgingsstaat te trekken. Het getuigde, zo pal na de affaire-Van Baalen, van weinig piëteit voor de zorgen zoals die bestaan over de multiculturele samenleving. Bolkestein demonstreerde er een soort hufterige kaaskoppenmentaliteit mee die een eeuw eerder zijn roemruchte voorganger bij de Koninklijke Olie, Hendricus Colijn, bracht tot het aan de bajonet rijgen van ongewenste ingezetenen van Wilhelmina’s rijk.
Het zwierige gemak waarmee Bolkestein over de affaire-Van Baalen heen stapte en zich over de ruggen van de arme drommels in het Grenshospitium een weg dacht te banen naar het Catshuis, maakte de verkiezingsstrijd scherper dan ze in jaren geweest was. Het was tegen Bolkestein of voor Bolkestein, voor een humane behandeling van asielzoekers of ertegen. Het Nederlandse electoraat antwoordde overtuigend: ervan uitgaande dat het CDA ook een linkse mantelorganisatie is geworden, is er nog nooit zo'n progressieve meerderheid in het land te bespeuren geweest. Als Wim Kok wil en durft, als hij voor één keer die benauwende angst voor de politieke schemerzone van zich afschudt en zich tijdens de formatie geen oor laat aannaaien, kan hij het Bolkestein-kamp plaatsen waar het hoort: blaffend in de oppositiebankjes. Het zou de juiste prijs zijn voor het politieke vandalisme waaraan Bolkestein zich de afgelopen weken schuldig heeft gemaakt.