Tijdens het jaarlijkse toneelfestival Theatertreffen in Berlijn waren veel groot gemonteerde stukken van Anton Tsjechov te zien, maar ook een kleine, intieme productie op basis van The Same Sea, een roman van de Israëlische schrijver Amos Oz, bewerkt en geregisseerd door de Nederlandse toneelmaker Paul Binnerts. Allein das Meer heet de productie, gemaakt bij Kulturinsel Halle, een stad in het voormalige Oost-Duitsland. In de voorstelling verwijst een personage naar de beroemde Rus: «Het is net als in een stuk van Tsjechov. Geldproblemen. Iedereen rent achter de verkeerde aan. Er is passie maar geen ruggengraat. Er gebeurt een hoop. Er verandert niets.»
De achterwand is azuurblauw. Vlak daarvoor draait permanent een metalen huisje zijn rustige rondjes. Het ontwerp is van Peter de Kimpe. Er staat een lange tafel. Met theepotten en kopjes. Het publiek wordt in de pauze van harte uitgenodigd mee thee te drinken.
Aan het begin van de voorstelling Allein das Meer wordt de accountant en fiscaal adviseur Albert gecondoleerd met het verlies van zijn vrouw Nadia, die als geest door de voorstelling blijft dwalen. Zijn zoon Rico gaat de Himalaya beklimmen om zijn hoofd te legen en ontmoet daar een vrouw die op zijn moeder lijkt. Zijn vriendin Dita raakt in de ban van de dubieuze filmproducent Dubi, die haar filmscenario wel wil verfilmen, maar die daar in bed wat voor terug verlangt. Dita woont ook tijdelijk in bij de vader van haar vriend, de weduwnaar Albert. Ze krijgen een relatie. Met de zegen van zoon Rico. Deze serie wonderlijke geschiedenissen wordt bij elkaar gehouden door de schrijver, die ook de verteller is.
Binnerts bewerkte eerder een boek van Amos Oz, Black Box. Die samenwerking beviel de schrijver Oz en de toneelmaker Binnerts blijkbaar goed. De chemie tussen hen beiden bewijst zich hier opnieuw. De verwijzing naar Tsjechov klopt overigens naadloos: de dood van Nadia aan het begin maakt bij alle personages krachten los die vervolgens alle kanten uit golven, rondom steeds dezelfde zee van emoties, mooie grappen en nuchtere constateringen.
De enscenering is een wonder van eenvoud. En een kraakhelder voorbeeld van de effectiviteit in Paul Binnerts’ «verteltheater». Personages die zich in de loop van het verhaal ontpellen en zich vervolgens weer in een cocon verbergen om daarna opnieuw gaten in die cocon te hakken. De mise-en-scène laat zich bekijken als een frivole dans in een balzaal die gaandeweg verandert in een almaar intiemere huiskamer. Rond en om en naast de theetafel worden stoelen verplaatst, relaties gecreëerd en verbroken. De personages richten zich rechtstreeks tot de toeschouwer. Als iets hun beroert of verwart zijn wij de eersten die het te horen krijgen. Ze vormen een soort familie, die je in de loop van de tweeënhalf uur die de voorstelling duurt steeds beter gaat leren kennen en waarvan je na afloop maar moeilijk afscheid kunt nemen. Het enthousiasme van het Berlijnse publiek (en van de jury van dit Theatertreffen) is begrijpelijk: dit intieme, losse, vrije, fladderende en volstrekt open Erzählungstheater is in Duitsland eigenlijk zo goed als onbekend. De verbinding met de grote thema’s (waar het Duitse, althans het Berlijnse theaterpubliek altijd naar smacht) worden in Allein das Meer nonchalant en met veel gevoel voor humor afgewerkt. Amos Oz vermaalt de realiteit van De Grote Conflicten in Israël bij voorkeur in bijzinnen en zijlijnen die zich schijnbaar nonchalant en toevallig met de hoofdvertelling bemoeien. De zee blijft dezelfde, slechts de mensen verschieten almaar van kleur.
Paul Binnerts broeit – zo heb ik me laten vertellen – op een Nederlandse versie van Dezelfde zee naar Amos Oz. Kijkend naar wat hij heeft bereikt met dit wonderschone, overwegend jonge ensemble, lijkt me dat een toneelgebeurtenis om naar uit te kijken.
Allein das Meer, Duits van Eva Maria Pieper. www.kulturinsel-halle.de