Op woensdag 18 maart, rond 7:30, ontvangt de moeder een ’paniekerig’ berichtje van haar ex-man. Ze zijn sinds 2018 uit elkaar en zorgen allebei voor hun twee kinderen. De ene week zijn ze bij haar, de andere week bij hem. Deze woensdag zijn ze bij hem. Zondag is de ruildag. Alleen is hij niet van plan de kinderen terug te brengen.
Hij wil ze meenemen naar het buitenland, stuurt hij in het whatsapp-bericht, om daar in een afgelegen berghut te schuilen voor de corona-epidemie. Als de moeder hem meldt dat ze dit geen goed plan vindt, reageert hij ‘heftig’ volgens het vonnis van de rechtbank Den Haag. Na een ruzie besluit hij de kinderen helemaal niet meer naar haar te brengen.
Het is eind april als de rechter zich in een kort geding over de ruzie buigt. Dat gaat allemaal schriftelijk, want ook de rechtspraak is maar beperkt toegankelijk in coronatijd. De vader is hartpatiënt en behoort tot de risicogroep, net als een van de kinderen die astma heeft. Maar de vraag is of hij daarom zomaar op eigen houtje kan beslissen dat iedereen in quarantaine moet bij hém thuis.
Nee, vindt de voorzieningenrechter. Hij snapt de zorgen. Maar een kinderarts verklaarde op papier dat het kind ‘stabiele’ astma heeft. Ze kan net als alle andere kinderen buitenspelen - volgens de richtlijnen van het RIVM. ‘Juist in zo’n moeilijke periode is het belangrijk om rustig te blijven’, aldus de rechter, ‘en aan de hand van adviezen van deskundigen te beslissen wat wel of niet kan.’
De moeder krijgt gewoon, zoals afgesproken in het ouderschapsplan, weer de kinderen, is het vonnis dat op 6 mei schriftelijk wordt uitgesproken. Ze heeft ze dan al acht weken niet gezien.
Jaarlijks worden ongeveer zesduizend kinderen de dupe van een vechtscheiding, meldt het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport op de site. Zo’n tien tot vijftien procent van alle breuken, leidt tot zo’n vechtscheiding. Ouders kunnen elkaar het leven zo zuur maken, dat het kind emotioneel verwaarloosd raakt. Soms is sprake van ‘ouderverstoting’, het kind ziet dan een van de ouders niet meer.
Die vechtscheidingen waren al een groot probleem, maar door corona zijn de ruzies tussen exen er niet minder op geworden, denken deskundigen. ‘Er wordt nu vaak wat gemakkelijk onder het mom van gezondheidsredenen gedacht: de kinderen gaan maar even niet naar de ander’, zegt André Rouvoet, voorzitter van het Platform Scheiden zonder Schade. Terwijl de coronamaatregelen nooit een vrijbrief vormden om omgangsregelingen niet na te komen, schrijft minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming.
Maar daar denken ruziënde ouders anders over. Het is lastig om harde aantallen te geven, maar achter de schermen van de echtscheidingswereld speelt er veel. Rouvoet: ‘De coronamaatregelen raakten de afgelopen weken ook veel kinderen van gescheiden ouders.’ En ja, ‘daar komt ontzettende veel verborgen leed bij kijken’.
De oud-minister voor Jeugd en Gezin stond aan de wieg van het ouderschapsplan, waarmee de exen schriftelijk vastleggen hoe ze samen de kinderen verzorgen. Vaak staat alles tot aan de komma vast, inclusief het tijdstip van ophalen. Rouvoet gelooft er nog steeds in, maar merkt wel dat veel ouders elkaar met het plan - al dan niet voor de rechter – om de oren slaan. ‘Je zou eigenlijk naar een flexibele set afspraken moeten.’
Aan de andere kant hebben vechtende ouders moeite zich überhaupt aan de afspraken te houden. ‘Die traineren voortdurend, doen steeds net iets minder dan afgesproken.’ Dat zijn de ouders die soms even ‘vergeten’ dat het vandaag de dag van papa is, bijvoorbeeld. Daar loopt het nog nét niet uit de hand, maar als de kinderen ineens drie, vier maanden worden thuisgehouden wegens coronamaatregelen kan er een bom barsten. ‘Zoiets kan zomaar een jarenlange slepende ruzie worden.’
En soms begint dat, voor het oog van de buitenstaander, heel erg klein. Op dinsdag 14 april dient er bij de rechtbank Amsterdam, per Skype, een kort geding over twee kinderen. Ze gaan, volgens het ouderschapsplan, twee dagen naar hun vader en dan weer twee dagen naar hun moeder. De man zijn werk ligt door corona stil en hij wil met de kinderen naar een vakantieverblijf buiten de Amsterdam.
Hij vraagt zijn vrouw of hij ze extra dagen mag hebben zodat hij minder vaak heen en weer hoeft te rijden. Als zij dat weigert, vraagt hij haar of de kinderruil kan plaatshebben bij het Esso benzinestation aan de Amsterdamsestraatweg 64 in Baarn. Dit om reistijd te besparen. Ook dit weigert ze, dus nu ligt de vraag voor bij de rechter. Die oordeelt dat hij ‘niet van de vrouw kan verlangen dat zij de kinderen naar zijn vakantiehuis brengt’ – ook niet naar een plek halverwege. Hij moet de kinderen zelf brengen en halen in Amsterdam. Het is eigenlijk verdrietig, vooral voor de kinderen, dat voor zo’n conflict de rechter ingeschakeld moet worden.
Rouvoet ziet veel onmacht bij ruziënde ouders. ‘Er is veel frustratie over en weer.’ ‘Veel ouders kunnen het partnerschap niet kunnen scheiden van het ouderschap. Die blijven dan kijken naar de ex-partner, vaak over de rug van het kind.’ Je kunt veel vastleggen in ‘slimme plannen en procedures’, maar niet alles kun je bij de rechter oplossen, zegt hij. Sterker nog, heel veel niet. ‘Zonder de rest van de samenleving los je dit niet op. Práát met je buren, familie en vrienden. ‘’Joh, waar ben jij mee bezig?’’ Durf dat te zeggen als je weet dat iemand de afspraken met een ex traineert.’
Op 8 april oordeelt de rechter van rechtbank Midden-Nederland dat een vrouw haar vijfjarige kind weer moet zien. De man besloot drie weken daarvoor dat het kind bij hem te houden. Zijn nieuwe partner en haar dochter hebben een zwakke gezondheid en hij vertrouwde er niet op dat zijn ex zich keurig aan de coronamaatregelen zou houden. De rechter vindt dat hij niet zomaar zijn kind bij zijn ex-vrouw kan weghouden. Maar de kern van het probleem stond in een tussenzinnetje van het vonnis: ‘Daarnaast is er sprake van een problematische relatie tussen partijen en is er zeer gebrekkige communicatie.’