Met zijn vrijwel alzijdige en nog steeds toenemende publieke cultuur is het Westen het meest ideale werkterrein voor terroristen.
De massa in de openbare ruimte is een onvermijdelijk bijverschijnsel van onze samenleving geworden. In de sport, het amusement, bij demonstraties, als er iets te vieren valt – overal is er een ‘duizendkoppige menigte’. Gegeven deze kwetsbaarheid valt het mee dat de terroristen niet vaker toeslaan.
Met de aanslagen in Parijs en de nasleep ervan hebben we een nieuwe fase bereikt. Het front van de oorlog die sinds een jaar of zestig met de wereld van de islam in het Midden-Oosten gaande is, heeft zich verplaatst. In de jaren vijftig wilde Frankrijk van Algerije een provincie maken. De Algerijnen wilden onafhankelijkheid. Het gevolg was een bloedige oorlog die van 1954 tot 1962 heeft geduurd. President De Gaulle heeft er ten slotte een eind aan gemaakt.
Een ander onderdeel van het oude front, Egypte. In 1956 nationaliseerde president Nasser het Suezkanaal, waardoor in het Westen enorme woede ontstond. De Suezcrisis was uitgebroken. Er volgde militair ingrijpen van Engeland, Frankrijk en Israël dat door Amerika niet werd gesteund. Daardoor is de Suezcrisis ten einde gekomen. De volgende historische fase in de strijd tussen de westerse wereld en het Midden-Oosten is de gijzeling in de Amerikaanse ambassade in Teheran, in 1979, die 444 dagen heeft geduurd. Tot zo ver een paar hoogtepunten uit deze oorlog.
Dan breekt het tijdperk van George W. Bush aan. Voornaamste wapenfeit: de oorlog tegen de Iraakse president Saddam Hoessein, die leidde tot de verwoesting van zijn land. De puinhopen daar zijn nog niet opgeruimd. In plaats daarvan is het kalifaat van Islamitische Staat ontstaan, de organisatie die het Westen wraak heeft gezworen en die nu wordt beschouwd als een van de voornaamste broeinesten van terrorisme. Van het mislukte Algérie Française en de Suezcrisis tot de aanslag op Charlie Hebdo, een paar hoogtepunten van de oorlog.
Daarbij komt dat een aantal landen in het Midden-Oosten er niet in slaagt zich een moderne staatsvorm, een evenwichtige democratie met een redelijke mate van welvaart te verwerven. Dat wordt door de strenge godsdienstige voorschriften verhinderd, zoals in Saoedi-Arabië waar vrouwen geen auto mogen besturen en een delinquent tot duizend stokslagen wordt veroordeeld. Zorgwekkend is ook de toestand in Jemen, waar een burgeroorlog op uitbreken staat. In Egypte heerst een verlammende politieke tegenstelling waarvan de Moslimbroederschap de voornaamste oorzaak is. En dan is er de tegenstelling tussen soennieten en sjiieten die ook tot geweld kan leiden. Ten slotte hebben we de nu meer dan drie jaar durende zelfverwoesting van Syrië.
Tot zo ver dit zeer beknopte overzicht van een chaotisch gebied waaruit in iets meer dan een halve eeuw de vijand van het Westen is voortgekomen. Het is een vijand in twee gedaanten. Ten eerste is er de massale emigratie. Op zichzelf geen wonder. Sinds eeuwen trekken verarmde mensen naar gebieden waar ze een grotere bestaanszekerheid verwachten. Zo is het per slot van rekening in Amerika en Australië gegaan. Wij vrezen hier nu de islamisering. Ik denk dat het daarmee op den duur wel mee zal vallen. Blijft het Westen zijn welvaartsniveau en zijn consumentistische cultuur houden, dan zet de ontkerkelijking zich voort en daarvan zullen dan ook de gelovigen van de islam de gevolgen ondervinden.
De andere gedaante van de vijand is het terrorisme. We moeten er rekening mee houden dat dit nog in een fase van opkomst is. Een groot deel van het Midden-Oosten is in een diepe en duurzame crisis. Mede als gevolg van bovengenoemde recente oorlogen krijgt het Westen daarvan de schuld. Terroristen mengen zich onder de massa’s immigranten en slaan hun slag. Het Westen verweert zich met steeds strengere veiligheidsmaatregelen. Dat is de enige oplossing. Nieuwe omvangrijke oorlogen zijn uitgesloten.
Zo zien we hoe het Westen onder de toenemende dreiging verder verandert. Het openbare leven zal nog beter worden bewaakt, en dit zal hoe dan ook een aantasting van de vrijheid betekenen. In Dresden is vorige week een optocht van de anti-islambeweging Pegida verboden omdat de overheid het risico van een aanslag te groot vond. Hoe je daar ook over denkt, het is ook een aantasting van de vrijheid van meningsuiting. Maar deze demonstratie werd door tegenstanders beschouwd als een bewijs van onverdraagzaamheid. Er volgden tegendemonstraties.
Aan beide kanten van dit front ontbreekt het aan een politieke leiding die een soort vredesoverleg zou kunnen beginnen. Het somberste vooruitzicht is nu de escalatie in een politieke chaos. Daarvan hebben we de afgelopen weken een paar voorproefjes beleefd.